Mehmonlarni sabrsizlik bilan kutayotgan- dek shaqir-shaqir qaynamoqda

M i h r a (Mitra) — quyosh xudosi.

• 
  Rost aytasiz, - deb uning so‘zini boldi To‘mar is. - Men suyagi qotmagan o'glimni bu qo‘shinga bemaslahat bosh qilib yubordim va manmanlikning jazosini tortdim.
  
• 
  Yigitlar orasida qizlar, ayollar bolganida bu falokat boshimizga kelmas edi, - dedi bir kampir tutaqib. - Mihra ayollarni kuch-quwatga tolgan vaqtida, fahm-u farosat yordamida yaratgan. Si­parangiz qo'shinida qizlar bolganida yigitlaming qolidan may kosasini urib tushirar edi...
  
• 
  Bolar ish boldi, otilgan o‘qni qaytarib bol- mas, -jiedi boyagi chol uning gapini og'zidan olib. - Biz endi bundoq qilsak: barcha qariyalar va bolalarni mollar bilan orqaga yuborib, barcha er-xotin, yigit-qizlarni qurollantirsak va dush- manni chol ichiga aldab olib kirib, o‘sha yerda qirib tashlasak...
  

Ko‘pni ko'rgan chol qayergacha chekinish va dushman bilan qaysi joyda jang qilish kerakligini batafsil gapirib berdi. Kengashdagilar uning re- jasini ma’qullab ba’zi tuzatishlar kiritdilar^ 0‘sha kuniyoq To'maris, urushga yaramaydigan- lar panaroq joyga yuborilsin, deb buyruq berdi, keyin otlarining jilovidan ushlab saf tortib turgan erkak va ayollaming qurol-yaroglari, ust-boshlari, oyoq kiyimlarini ko'zdan kechirdyUlaming puxta- ligiga qanoat hosil qilgandan keyin bir arglimoqni qurbonlikka soydirib, Quyosh tangrisiga iltijo qi­lish uchun bir tepalik ustiga chiqdi. Belidagi oltin kamariga osilgan qilichi va qalqonini yerga qo^ib, massagetlar nazdida xudolaming xudosi bolgan Mihraga siglna boshladi:

• 
  Ey, butun mavjudotni - yer-u ko‘kni, suv va o'tni yaratgan Quyosh tangrisi! Sen ko'zingni och- sang - olam nurga toladi; ko‘zingni yumsang - yer yuzini qorong'ilik lashkari bosadi. Odamlarga o‘t bergan ham sen, daiyolarni toshirgan, ekinzor va otloqlarga suv bergan ham sen! Qo*y va kiyiklar- ni ko'paytirish, don-dunga baraka bergan ham sen! Ey, ulug‘ Quyosh tangrisi, bizni eroniylarga xor qilma, dilimizga g'ayrat, bilagimizga quwat ato qil, yuragimizga o‘ch olovini sol! Qilichimizni o‘tkir qil, toki, yurtimizni oyoq osti qilgan makkor dushmanni tor-mor aylab, qullik balosidan xalos bolaylik!
  

U najot so‘rab Mihragayolvorarkan, ko'zlaridan duvullab yosh oqib ketdi. Bir lahza yerga qarab turdi-da, o'zini tutib olgandan so‘ng qilich-qal- qonini taqib olib, pastga tushdi, o^ynoqlab turgan oq otiga minib, qurollangan xalqqa murojaat qildi. Yurtning boshiga tushgan falokat to‘g‘risida ga- piriK so'zining oxirida shunday dedi:

• 
  Opa-singillar, aka-ukalar, qayerga ketayotga- ningizni hammangiz bilasiz. Shu ketganimiz- cha yo hammamiz bitta qolguncha qirilib, o‘z qonimiz bilan sha’nimizga tushgan dog'ni yu- vib tashlaymiz yoki dushmanni qirib yuborib, g'alaba bilan qaytamiz. Ishonaman: oramizda Eron shohi oldida tiz cho'kadigan nomard yo‘q. Biz albatta yengamiz! Shafqatsizlikni bizlardan ko'rsin Eron shohiy
  
• 
  Bizni jangga boshla, onaxon! Dushmandan intiqom olib, dudini dimog'idan chiqaraylik!
  

Oftob nuri To'marisning yelkasiga tushib turar, go у о Mihra nurli qollari bilan uni siypab, olqish- layotgandek bolar edi.

• 
  El-yurt ayol kishining fotihasini oldi, g‘alaba bizga yor bolgay, - dedi soqoli koTcsiga tushgan bir chol.
  

Shy payt tip-tiniq osmonda bir burgut qanotla- rini keng yoyib, ular ustida aylana boshladi. Qurolli yigit-qizlar boshlarini ko‘tarib, uning parvozini tomosha qildilar. Hamma ko‘zlar chaqnab, yuzlar yorishib ketdi, chunki ulaming e’tiqodida bu yax- shilik alomati edi...

■^To'maris tish-tirnog‘igacha qurollangan va hali charchamagan Eron qo'shini bilan hozir jang qil- sa, oqibati xunuk bolishini yaxshi bilardi. Eng oldin dushmanni chollarda sarson qilib, uning tinkasini quritish va qulay joy topib turib, jang qilish kerak edi^

Yengil g'alabadan havolangan Eron qo'shini To‘marisning chekinayotganini eshitib, zudlik bilan uni ta’qib eta boshladi. Kayxisrav oson- gina zafar qozonib, o‘lja olishga shoshilayotgan qo'shinini to'xtatib qolishdan ojiz edi. Massa­getlar esa bir tepalik ostida o‘zlari uchun qulay joy ishg'ol qilib, saf tortib turdilar. Birinchi safda o'q-yoy bilan qurollangan yengil aslahali mer- ganlar, ular orqasida og'ir qurolli askarlar turar edi. Kayxisrav askarlari sekin-asta yaqinlashib kelaverdilar. Massaget merganlari to'satdan ulami o‘qqa tutdilar, sadoqlar bo'shab qolgach, uzun dastali mis boltalar, kalta nayzalarni ishga sol- dilar. Qo‘shinning ikki yoni va orqa tomonini hi- moya qilib turgan otliqlar suvliglni chaynab, tilla o'mildiriqlarini oftobda yarqiratib turgan sabrsiz arglimoqlarning boshini qo'yib yubordilar. Saflar bir-biriga aralashib ketdi. Qilich va nayzalarning bir-biriga taraqlab tegishi, jangchilarning suroni, otlarning kishnashi, yaradorlarning ingrashi bir- ga qo'shilib, qiyomat-qoyim bo lib ketdi. 6damlar glij bo lib olib, bir-biriga nayza sanchar, bolta bilan boshiga tushirar, qilich bilan chopar edi. Jang shu zaylda kechgacha davom etdi. O'z yerlarini yovdan tozalash va o‘ch olish ishtiyoqi bilan yongan massagetlar jonbozlik ko'rsatib yov bilan mardlarcha olishishdi, nihoyat, zafar ularga yor bolib, dushmanni orqaga sura boshlashdj^ Zarina boshchiligidagi otliq qo'shin dushman- ning chap qanotini sindirib, orqaga olib oldi. Bir tepalik ustida jangni kuzatib turgan Kayxisrav qilich yalang'ochlab, o'z navkarlari bilan jangga shoshildi, biroq u birinchi to‘qnashishdayoq halok boldi. Kayxisravning olganini bilib, eroniylaming ruhi tushib, yuraklaridagi o‘t so'na boshladi.

' Dushmanning bir qismi chekinib, yaqin o'rtadagi to'qaylarga yashirinmoqchi boldi. Biroq To‘maris boshchiligidagi erkak va ayol suvoriylar ularning oldini to‘sib chiqib, qilichdan o'tkaza boshladi- lar. Massagetlar eroniylar ustidan tola g‘alaba qoz^ib, bir talay asir olishd^/

• 
  Kayxisravning... kallasini kesib olib kelinglar!
  
• 
  deb buyurdi hali ham nafasini rostlab ololma- gan To‘maris. Uning yonida turib, dushman bilan olishgan kelini uch-to‘rt ayol jangchi bilan sha- hanshoh askarlarining jasadiga tolgan maydonga
  

ot surdi. Ko‘p o‘tmay Zarina Kayxisravning jasadi- ni topdi va uning kallasini kesib olib, To'marisga keltirib berdi.

• 
  Endi bir meshga qon toldirib kelinglar!
  

Jangchilar darhol malikaning buyrug‘ini bajo

keltirdilar.

To‘maris soch va soqoliga qon yopishib qotib qolgan, ko'zlari yumuq, dahshatli kallani qoliga olib, unga qaradi-da:

• 
  Ey Kayxisrav, umr bo*yi jang qilib odam qo- niga to^mading, mana endi to^guningcha ich! - deb uni mesh ichiga soldi-da, mesh og‘zini chilvir bilan mahkam boglab qo“ydiy
  

¹ Massagetlar — Amudaryo va Sirdaryoning quyi oqimida miloddan awalgi 8-4 asrlarda yashagan qabilalar uyushmasi.

³ Bo‘lg4jsi kelin-kuyovlaming kuch sinashishi o'zbeklar orasida yaqin kimlargacha saqlanib qolgan tortishmachoqning ibtidoiy shakli edi (muallif).