Mediasavodxonlik va tanqidiy fikrlash – mediamuhitda mavjud bo’lishning zaruriy ko’nikmalaridir

YuNESKO tomonidan ishlab chiqilgan asosiy MIS (mediasavodxonlik) qonunlari:

Ommaviy axborot vositalari, texnologiyalar, Internet, kutubxonalar va boshqa har qanday ma’lumotni taqdimot qilish usullari tanqidiy fikrlash va jamiyatni barqaror rivojlantirish uchun mo’ljallangan bo’ladi. Hech qanday format boshqalar bilan taqqoslaganda ko’proq yoki kam ahamiyatga ega bo’lmaydi.
Har bir insonning aytadigan so’zlari bor. Odamlar yangi bilimlarga ega bo’lishi va o’zini namoyon qilishi kerak.
Hamma bilimlar ham haqiqat yoki neytral bo’la olmaydi. Axborot iste’molchilari buni tushunishlari kerak.
Har bir inson yangi ma’lumotlarni o’rganishni va tushunishni xohlaydi (hatto odam o’zi buni sezmasa ham).
Axborot va media savodxonlik bosqichma-bosqich rivojlanib bormoqda. Bu dinamik va murakkab jarayondir.

Mediasavodxonlik nazariyasi

Mediasavodxonlik nazariyasini ilk bor 1987 yilda Kanadada Djon Pundjente ilgari surgan. Uning asosiy postulatlari – quyidagilardir:

1. Barcha mediamateriallar tuzilgan bo’ladi

Bu eng muhim g’oyadir. Biz instinktiv ravishda ko’plab ommaviy axborot vositalarini haqiqatan ham sodir bo’layotgan voqealarning bevosita namoyishi deb bilamiz, ammo bunday emas. Internet-memni tarqatganimizda yoki selfi qo’yganimizda, biz o’zimizning haqiqiy hayotimizni aks ettirmaydigan ommaviy axborot vositalarida tasvirning tarqalishiga hissa qo’shamiz. Mediasavodxonlikning vazifasi - bu xabarlarni dekonstruksiya qilish (ularni qanday tayyorlanganligini ko’rsatish uchun alohida ko’rib chiqish).

2. OAV bizning voqelikni idrok qilishimizni shakllantiradi

Bizning dunyoqarashimizning aksariyati ularda joylashtirilgan pozitsiyalar, sharhlar va xulosalar bilan yaratilgan media-xabarlarga asoslanadi

Fotosuratlar ba’zan bizga eng ob’ektiv ma’lumot turi bo’lib tuyuladi. Biroq, mediasavodxonlik bizga quyidagini o’rgatadi: biz faqat fotograf yoki rejissyor nimani ko’rsatishni xohlaganini ko’ramiz, kamera ob’ektivining orqasida nima bo’layotganini ko’ra olmaymiz. Raqamli texnologiyalar fotografga rasmning mazmunini osongina o’zgartirishga imkon beradi va biz aslida kamerada nima suratga olinganini tasavvur ham qila olmaymiz.