|
7.To‘g‘ri muomala qila oliSh
q
obiliyati
- bolalarga yaqinlaSha oliSh, ular bilan pedagogik
nuqtai nazardan juda samarali o‘zaro munosabatlar o‘rnata biliSh, pedagogik nazokatning
mavjudligini bildiradi.
8. Kelajakni
ko‘ra
biliSh
qobiliyati
- o‘z harakatlarining oqibatini ko‘ra biliShda,
o‘quvchining kelgusida qanday odam bo‘liShini tasavvur qila oliShida, tarbiyalanuvchida qanday
fazilatlarni taraqqiy ettiriSh lozimligini oldindan aytib bera oliShda ifodalanadi. Bu pedagogik
optimizmga, tarbiyaning qudratiga bog‘liqdir.
9. Diqqatni taqsimlab oliSh qobiliyati
- o‘qituvchi uchun diqqatning barcha xususiyatlari -
hajmi, kuchi, ko‘chuvchanligi, idora qilina oliShi, safarbarligi kabilarning taraqqiy etiShi bilan
izohlanadi.
E’tiqod, odob, fuqarolik burchini anglaSh- o‘qituvchining asosiy sifatlaridan biridir. Maktab
o‘qituvchisi o‘zi targg‘b qilayotgan g‘oyaning fazilatlarini Shaxsiy namunasida ko‘rsatiShi kerak.
118
O‘qituvchining odobi, madaniyati, yuksak bo‘lsagina, odamlarga nisbatan mehribon,
sahovatli bo‘la oladi, uni hamma hurmat qiladi. Buning uchun ochiq ko‘ngil qat’iyatli bo‘liShi,
o‘zini tuta biliShi, bardoShli bo‘liShi kerak. Bolalarga nisbatan talabchan bo‘liSh bilan birga o‘z
Shaxsga tanqidiy nuqtai nazardan qaray oliShi kerak.
O‘qituvchi
pedagogik
etikaning
normalarini o‘zlaShtirib
oliShi,
tajribada
qo‘llaShi,
o‘zining dunyoqaraShi va ahloqiy tajribasi bilan taqqoslaShi lozim. FikrlaSh va his etiSh,
turmuShda sinab ko‘riSh natijasida pedagogik etikaning qoidalari o‘qituvchining o‘z e’tiqodiga,
intiliShiga, o‘z axloqiy sifatiga aylanadi. Axloq nazariyasida yaxShilik eng muhim kategoriya
hisoblanadi. YAxShilik — axloqiy ijobiy fazilat bo‘lib, normativ etikaning idealini, individual
axloqda ijobiy – xulqiy fazilatlarning mazmunini inson faoliyati yoki biror hatti - harakatiga ijobiy
munosabatning yig‘indisini aks ettiradi.
Pedagogik
etikada
yaxShilik
tuShunchasi
o‘qituvchi
faoliyati
bilan
bog‘liq
holda
aniqlaShtiriladi. Unda o‘qituvchi va o‘quvchilar jamoasi manfaatlarining birligi, muallim va
o‘quvchi maqsadining birligi, ta’lim va tarbiyaning samarasi uchun kuraShning birligi aks etadi.
YAxShilik fazilati ikkala tomonning ham yaxShi niyatli, xayrixoh, mehribon bo‘liShini taqozo
qiladi. YAxShilik qaror topiShi uchun yomonlikka murosasiz bo‘liSh lozim. YAxShi istak bilan
xuShmuomalalik, yaxShi qiliq, yaxShi xatti - harakatning birligi zarur.
O‘qituvchining mas’uliyati — mas’uliyat tuShunchasining butun mazmunini saqlagan holda
muallimning faoliyati va ta’lim - tarbiya jarayonining aniq vazifalarini ham o‘z ichiga oladi.
O‘qituvchi zimmasiga bola Shaxsini har tomonlama kamol toptiriSh mas’uliyati yuklanadi.
Muallim o‘quvchiga chuqur nazariy bilimlar beriShi, uni hayotga, mehnatga tayyorlaShi lozim.
SHu bilan birga, u boladagi mavjud layoqat va qobiliyatlarni payqab, individual munosabatda
bo‘liShi, unda mavjud bo‘lgan ijobiy axloqiy sifatlarni avaylab o‘stiriShi darkor.
Muallim sinfda jamiyatning vakili sifatida o‘quvchilar jamoasi bilan yolg‘iz iSh olib boradi.
Bunday Sharoitda o‘qituvchining mas’uliyati uning xulqini tartibga solib turadigan, boShqaradigan
kuch, o‘quvchilarga ta’sir o‘tkaziSh darajasining asosiymezoni hisoblanadi.
O‘qituvchi deyarli har kuni o‘quvchilar bilan uchraShadi, savol - javob qiladi, ularning
yaxShi iShlarini ma’qullaydi,
bilimini baholaydi,
nojo‘ya
hatti - harakatlari uchun tanbeh
beradi. Albatta, o‘qituvchining bunday xatti - harakatida
mulohazalarida nisbiylik,
sub’ektivlik
alomatlari mavjud. U hamma ayna birdek juda to‘g‘ri munosabatda bo‘la olmasligi mumkin. Lekin
u hamma o‘quvchilarga nisbatan xolis niyatli, yaxShilik
qiliShga intiluvchi, adolatli kiShi
ekanligiga barchaning iShonchi komil bo‘lmog‘i darkor. Sinfda o‘qituvchi "yaxShi ko‘radigan",
"yomon ko‘radigan" o‘quvchilar bor degan taassurot tug‘ilmasligi kerak.
Xullas, obro‘ o‘qituvchilik faoliyati uchun zarur xususiyatdir. Obro‘ kiShining chuqur bilim,
yuksak axloqiy sifatlari, hayot tajribasi, ilmiy tadqiqot va jamoat iShlarida faol iShtirok etiShi
tufayli orttirilgan, ko‘pchilik tomonidan e’tirof etilgan ta’siri nufuzidir.
Hozirgi zamon fan va texnika taraqqiyoti o‘qituvchining ijodkor
bo‘liShini,
fanning
muhim muommolari yuzasidan erkin fikr yurita oliShi, fan yutuqlarini o‘quvchilarga etkaza oliShi
va nihoyat o‘quvchilarni ham ijodiy fikrlaShga, tadqiqot iShlariga o‘rgata oliShini talab qiladi.
SHuning uchun o‘qituvchi avvalo tadqiqotchilik malakalarini egallaShi zarur. O‘qituvchi ilmiy –
tadqiqot iShlari olib boriSh davomida omillarni to‘playdi, tahlil qiladi, ular asosida xulosalar
chiqaradi.
Kommunikativlik Shunday qobiliyatki, bunda o‘qituvchi o‘quvchilar bilan o‘zaro to‘g‘ri
muloqat o‘rnatiShi natijasida o‘quvchilarda o‘ziga nisbatan iShonch, xayrihoxlik uyg‘otadi.
Natijada o‘quvchilar o‘z o‘qituvchisi bilan birga bo‘liShga, o‘qiShga, jamoat iShlarida u bilan birga
katnaShiShga xoziru – nozir bo‘liShadi. Kommunikativ qobiliyatlar taShkilotchilik qobiliyatlari
bilan birga uyg‘unlaShib ketsa o‘quvchilarga yanada samaralirok ta’sir etiShga yordam beradi va
o‘zaro Shaxslararo to‘g‘ri munosabatlar o‘rnatiShni ta’min qiladi. O‘quvchilarga to‘g‘ri muomala
qila oliSh, bolalarga yaqinlaSha oliSh, ular bilan pedagogik nuqtai nazardan juda samarali o‘zaro
munosabatlar o‘rnata biliSh, pedagogik nazokatning mavjudligini bildiradi.
Kommunikativ qobiliyat – bu o‘qituvchining tarbiyalanuvchilar bilan aloqa o‘rnata oliSh
faoliyatini taShkil qiliShi uchun zarur bo‘lgan bilim, malaka, ko‘nikma va tajribasidir.
o‘qituvchining kommunikativ qobiliyati pedagogik faoliyat jarayonida Shakllanadi. buning uchun
quyidagi asosiy Shartlar mavjud:
1) o‘quvchilarning yuz ifodasini o‘qiSh va o‘qiSh qobiliyati;
119
2) o‘quvchining taShqi ko‘riniShidan uning psixik holatini aniqlaganholda uning adekvat
modelini yasab chiqiSh;
3) o‘qituvchi-o‘quvchi bilan muloqot va muomala qiliShga imkoniyat yarata biliShi, unga
yo‘l ochib beriShi va yo‘l beriShi kerak;
4) o‘qituvchi o‘zini ota – onaning, o‘quvchining o‘rnida qo‘ya biliShi va yuzaga kelgan
vaziyatni ijobiy, ziddiyatsiz echiShda ular kabi fikrlay oliShi kerak.
Xulosa qilib aytganda, o‘qituvchi o‘z tarbiyalanuvchilariga, tinglovchilarga va ularning ruhiy
dunyosiga ta’sir etadi. Bu ta’sir o‘qituvchilik mahoratiga, uning so‘zlarni tanlay va qo‘llay oliShi
bilan bog‘liq. Har bir o‘qituvchi, tarbiyachi dars mavzusini o‘quvchilarga gapirib beriSh bilan
cheklanmay, uni jonlantiriShi, badiiy etuk Shaklda talqin etib bera oliShi lozim. Tilsiz fikr
almaShlab bo‘lmaydi. Demak, tilga befarq qaraSh mumkin emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |
