Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

ОИЛАДА
 
ТАРБИЯ
МЕТОДЛАРИ
Оилада
ижтимоий
онгни
шакллантиришга
хизмат
қилувчи
методлар
Одатлантириш
ва
фаолиятда
машқлантириш
методлари
Тарбияда
рағбатлантириш
ва
жазолаш
методлари
Ҳикоя
,
тушунтириш
,
ўқитиш
, 
маъруза
,
ахлоқий
 (
маънавий
)
сухбат
 
ва
 
бахс
.
Педагогик
 
талаб
,
ўргатиш
, 
машқ
қилиш
,
тарбияловчи
вазифалар
,
мусобақа
,
жамоатчилик
фикри
, 
намуна
кўрсатиши
.
Рағбатлантириш
:
маъқуллаш
,
кўнгилни
 
кўтариш
,
далда
 
бериш
, 
ишонч
билдириш
, 
қайд
қилиш
, 
оғзаки
 
ёки
ёзма
 
ташаккур
билдириш
,
мукофатлаш
:
жазолаш
: 
танбех
бериш
.

---

62
o‘zini noqulay seziShga, uyaliShga majbur qiladi.
21
(Navigating the new pedagogy: six prinsiplex
thet transform teaching. Jelf Helstead. 83-b.)
Brunerning “Kuch va bolalik” kitobida masalan: “U ta’kidlaydiki doimiy tazyiq va kuch
iShlatiliShi tarbiyaga o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi” (Navigating the new pedagogy: six
prinsiplex thet transform teaching. Jelf Helstead. 23-b.)
1. GloballaShuv jarayonining yoShlar ma’naviy salohiyatiga salbiy ta’siri.
XXI asr boShlariga kelib dunyo mamlakatlari o‘rtasida o‘zaro ta’sir Shu qadar kuchayib
ketdiki, bu jarayondan to‘la ihotalanib olgan birorta ham davlat yo‘q, deb to‘la iShonch bilan aytiSh
mumkin. Hattoki, xalqlararo taShkilotlardan uzoqroq turiShga intilayotgan, ularga a’zo bo‘liShni
istamayotgan mamlakatlar ham bu jarayondan mutlaqo chetda emas. GloballaShuv Shunday
jarayonki, undan chetda turaman, degan mamlakatlar uning ta’siriga ko‘proq uchrab qoliShi
mumkin. Bunday g‘ayri ixtiyoriy ta’sir ko‘pincha salbiy bo‘ladi. GloballaShuvning turli
mamlakatlarga o‘tkazayotgan ta’siri ham turlichadir. Bu hol dunyo mamlakatlarining iqtisodiy,
axborot, ma’naviy salohiyatlari va siyosati qanday ekani bilan bog‘liq. Dunyoda yuz berayotgan
Shiddatli jarayonlarning har bir mamlakatga o‘tkazayotgan salbiy ta’sirini kamaytiriSh va ijobiy
ta’sirini kuchaytiriSh uchun Shu hodisaning mohiyatini chuqurroq anglaSh, uning xususiyatlarini
o‘rganiSh lozim. Bu hodisani chuqur o‘rganmay turib unga moslaShiSh, kerak bo‘lganda, uning
yo‘naliShini tegiShli tarzda o‘zgartiriSh mumkin emas.
GloballaShuv yana Shunday jarayonki, uni chuqur o‘rganmaslik, undan foydalaniSh
strategiyasi, taktikasi va texnologiyasini iShlab chiqmaslik mamlakat iqtisodi va madaniyati,
ma’naviyatini tog‘dan tuShayotgan Shiddatli daryo oqimiga boShqaruvsiz qayiqni topShirib
qo‘yiSh bilan barobar bo‘ladi. Mustaqillik davrida mamlakatimiz olimlari o‘tkazgan va
o‘tkazayotgan tadqiqotlarga ko‘z yugurtiriSh bu sohadagi iShlar endi boShlanayotganidan guvohlik
beradi.
GloballaShuvga berilgan ta’riflar juda ko‘p. Lekin uning xususiyatini to‘laroq qamrab olgan
bizningcha, fransuz tadqiqotchisi B.Bandi bergan ta’rif. Unda globallaShuv jarayonining uch
o‘lchovli ekaniga urg‘u beriladi:
GloballaShuv-muttasil davom etadigan tarixiy jarayon;
GloballaShuv-jahonning gomogenlaShuvi va universallaShuvi jarayoni;
GloballaShuv-milliy chegaralarning “yuvilib ketiSh” jarayoni.
B.Bandi ta’rifida keltirilgan globallaShuv o‘lchovlarining har uchchalasiga nisbatan ham
muayyan e’tirozlar bildiriSh mumkin. Lekin jahonda yuz berayotgan jarayonlarni kuzatsak,
ularning har uchovi ham unda mavjud ekanini ko‘ramiz.
Globalizatsiyaning barcha mamlakatlarga kirib keliShi, ularning o‘tiSh davridagi kuchsiz
iqtisodiyotida tartibsiz buriliSh yasadi, bu yoShlarning turmuSh tarziga ham o‘z ta’sirini
ko‘rsatmay qolmadi. Biz bilamizki erkin bozor iqtisodiy tizimi ko‘pgina G‘arb va SHarq
mamlakatlarida Shakllanib ulgurdi va rivojlaniSh bosqichiga kirdi, ammo o‘tiSh davrini boShidan
kechirayotgan mamlakatlar uchun iqtisodiyotining G‘arbniki kabi ko‘zga ko‘rinarli rivojlaniShi
uchun ularning mavjud jamiyatdagi xaligacha aniqlanmagan va echimi topilmagan kamchiliklar
xalaqit beradi deydi Ken Robertson… Aholining hayotidagi bunaqangi kamchiliklar va
globalizatsiyaning ijtimoiy ahamiyati Shu o‘rnida Shakllanayotgan madaniyatga, mentalitetga ham
ta’sir etadi. Globalizatsiya mamlakatdagi axoli orasida iqtisodiy jihatidan tabaqalaniShni yuzaga
chiqariSh e’timoli borligini hisobga olib individual manfaatlar o‘rnini jamoaviy manfaatlar
egallaShiga asosiy e’tiborni qaratiSh zarur bo‘ladi. MaShxur sotsio – peadagog Pyotr Kelli
Avstraliyada yuqoridagi muammolarni ilmiy - analitik taxlil qiliSh bilan Shug‘ullanuvchi
gimnaziya va kasb xunar kollejiga asos soldi.
22
GloballaShuvning mamlakatlar iqtisodi, siyosati va ma’naviyatiga o‘tkaziShi mumkin bo‘lgan
ijobiy va salbiy ta’siri Hindistonning maShhur davlat arbobi Mahatma Gandining quyidagi
so‘zlarida yaxShi ifodalangan: ”Men uyimning darvoza-eShiklarini doim mahkam berkitib o‘tira
olmayman, chunki uyimga toza havo kirib turiShi kerak. SHu bilan birga, ochilgan eShik va
21
Navigating the new pedagogy: six prinsiplex thet transform teaching. Jelf Helstead. 83-b
22
Globalization and young people’s culture.Young people in a globalizing World youth report, 2003

---

63
derazalarimdan kirayotgan havo dovul bo‘lib, uyimni ag‘dar-to‘ntar qilib taShlaShi, o‘zimni esa
yiqitib yuboriShini istamayman”.
GloballaShuvning
o‘zi
murakkab
jarayon
ekani,
uning
turli
mamlakatlar
iqtisodi,
siyosati
va
ma’naviyatiga
o‘tkazayotgan ta’siri yana ham murakkab
bo‘lgani sababli unga nisbatan ham jahonda
bir-biriga nisbatan qarama-qarShi bo‘lgan
ikki guruh: globalistlar va aksilglobalistlar
guruhlari vujudga keldi.
Globalistlar tarafdorlari globalistlar,
deb ataladi. Ular orasida davlat arboblari,
siyosatdonlar, sanoatchi va biznesmenlar
ko‘proq uchraydi. GloballaShuv muxoliflari
esa aksilglobalistlar nomini olgan bo‘lib, ular orasida ko‘proq so‘l kuchlar, kasaba uyuShmalari va
yoShlar taShkilotlarining vakillari bor. MDH hududida aksilglobalistlar Rossiya Federatsiyasi
hududida faol harakat olib bormoqdalar. Ular doimiy raviShda turli anjumanlar, seminarlar o‘tkazib
turadilar. XX asr o‘rtalarida globallaShuvning institutsionallaShuvi, ya’ni, taShkillaShuvi
kuchaygandan
keyin
bu
jarayonning
o‘zi
ham
keskin
tezlaShdi
va
kuchaydi.
InstitutsionallaShuvning kuchayganini Butunjahon savdo taShkiloti, Xalqaro Valyuta jamg‘armasi,
Jahon banki, Evropa taraqqiyoti va tiklaniSh banki kabi ulkan taShkilotlarning vujudga kelgani
misolida ham ko‘riShimiz mumkin.
GloballaShuvning tezlaShiShi va kuchayiShiga javob sifatida aksilglobalistlarning faoliyati
ham kuchayib ketdi. Ular globallaShuvning faqat salbiy oqibatlariga emas, umuman, uning o‘ziga
qarShi chiqa boShladilar. Masalan, Rossiyalik faylasuf va yozuvchi A.Zinovev “Aksilglobalizm
vektorlari” nomli anjumanda so‘zlagan nutqida Shunday deydi: “GloballaShuv yangi jahon
uruShidir. U yangi tipdagi jahon uruShi. Bu uruShda tirik qoliShning qarShilik ko‘rsatiShdan
boShqa yo‘lini ko‘rmayapman. Faqat qarShilik!”,-degan edi.
“Aksilglobalizm vektorlari” anjumanidagi yana bir ma’ruzachi A.ParShev esa globallaShuvga
quyidagicha ta’rif beradi: “Aslida globallaShuvning asosiy mazmuni boShqa mamlakatlarda iShlab
chiqarilgan mahsulotning qo‘Shimcha qiymatini, dunyodagi asosiy zahiralarini o‘zlaShtiriShdan
iborat”.
Tahlil Shuni ko‘rsatadiki, globalizm tarafdorlari ham, duShmanlari ham asosiy e’tiborni
iqtisodiyot sohasiga qaratiShadi. GloballaShuvning
ma’naviyatga ta’siri
va
ma’naviy
globallaShuv masalalari sotsiologiya, falsafa, madaniy antropologiya fanlarida o‘zining aksini
etarli darajada topgani yo‘q.
Ma’naviyatni ham bir uyga qiyoslasak, taShqaridan kirayotgan Shamol uy ichidagi
narsalarni ostin-ustin qilib taShlaShini hech bir xonadon sohibi istamaydi. Xuddi Shu kabi biz
ham yot g‘oyalar, oqimlar va mafkuralar ma’naviyatimizga vayronkor ta’sir o‘tkaziShiga qarShi
himoya
choralari ko‘riShimiz
tabiiy. CHetdan
o‘tkaziladigan
mafkuraviy
ta’sirga
qarShi
himoya choralari ko‘riShdan avval qanday ta’sirlarni ma’kullaSh lozimu, qandaylarini rad etiSh
kerakligini aniqlab oliSh lozim. Hozirgi kunda birorta ham milliy ma’naviyat yo‘qki, u boShqa
xalqlar
ma’naviyatidan
to‘la ixotalangan bo‘lsa. Hatto, Avstraliya
chakalakzorlari, Afrika
savannalari va Janubiy changalzorlarda turmuSh kechirayotgan qabilalar ham qo‘Shni qabilalar
va zamonaviy tamaddun ta’sirini o‘zida his qilib turadi. “Qolaversa, tarixni tahlil qiliSh boShqa
xalqlar ma’naviyatidan bahramand bo‘lgan xalqlar ma’naviyati yuksakliklarga
ko‘tarilgandan
guvohlik beradi.