|
IShontiriSh
– bu aniq xulq-atvor yoki qaysidir iShni mumkin emasligini, to‘g‘riligini va
zarurligini isbotlaSh va tuShuntiriShdir.
IShontiriSh jarayonida o‘quvchilarda yon-atrofidagi insonlarni hatti-harakatlarini va o‘z
xulqlarini baholaSh mezonlariga mos bo‘ladigan axloqiy qaraShlar Shakllanadi.
O‘quvchini iSh bilan ham, so‘z bilan ham iShontiriSh mumkin. O‘quvchini iShlatiSh orqali
iShontiriSh jarayonida tarbiyachi isbotlanayotgan holat, vaziyat va muammolarni, hayotiy tajriba
249
Sharoitlaridan kelib chiqqan holda, yaratadi. IShontiriSh ta’sir usuli o‘quvchi xulqini tuzatuvchi
usul bo‘lib xizmat qiliShi mumkin. So‘z bilan iShontiriSh jarayonida, o‘quvchilarga yo‘l qo‘yilgan
xatolar tabiati axloqiy me’yor nuqtai nazaridan tuShuntiriladi. IShontiriSh usuli samimiylikni va
jo‘Shqinlikni talab qiladi. Bu jarayonda tarbiyachilarning kechinmalari o‘quvchilarga o‘tadi.
IShontiriSh bilan ixlos tug‘diriSh usullari juda o‘xShaSh. Bu usullarning o‘xShaShligi iShontiriSh
ham, ixlos tug‘diriSh ham suhbat orqali amalga oShiriliShidan iboratligidadir, lekin ixlos
tug‘diriShda tarbiyachilar
o‘quvchi
qilayotgan
hatti-harakatlarning
to‘g‘ri yoki
xatoligini
isbotlamaydilar. Bu jarayonda ular tarbiyalanuvchiga o‘z fikrlarini sekin va ohistalik bilan aytadilar.
O‘quvchi tarbiyachining so‘zlarni tinglab turib, o‘z hatti-harakatini tanqidiy baholay boShlaydi va
o‘z xulqini to‘g‘irlaShga harakat qiladi.
3. Tarbiyaviy tadbirlarni texnologiyalaShtiriSh
Ta’lim muassasalarining tarbiyachilari odatda o‘quvchilar bilan o‘tkaziladigan tarbiyaviy
soat, axborot soatlari, sinfdan taShqari tarbiyaviy iShlar, ota-onalar yig‘iliShlarini taShkil etiSh va
o‘tkaziShda ancha qiyinchiliklarga duch keladilar, buning sabablari xilma-xildir; yuqorida sanab
o‘tilgan iShlarni hamma vaqt bir xil tartibda, bir xil ko‘riniShda bo‘liShi yoki rang-baranglikni
bo‘lmasligi, ularda ijodiylikning pastligi yoki o‘zlarida zarur taShkilotchilik qobiliyatlarning
etiShmasligi, iSh uslubiyotidan etarlicha xabardor emasliklaridan dalolat beriShi mumkin. Har bir
tarbiyaviy iShning maqsadi kutiladigan natijani beriShi tarbiyachilardan juda katta pedagogik va
aktyorlik mahoratini, tarbiyaviy iShlar uslubiyotini chuqur biliShlarini, o‘z ustlarida tinmay mehnat
qiliShlari va boy tajribaga ega bo‘liShlarini talab etadi.
Talim muassasalariga o‘tkaziladigan tadbirlarga qo‘yiladigan o‘ziga xos talablar mavjud.
Tarbiyachilar tomonidan o‘quvchilarning darsdan bo‘Sh vaqtlarini foydali, qiziqarli taShkil
etiShlari bo‘yicha faoliyatlarini kuzata turib ular o‘tkazayotgan tarbiyaviy iShlar, tadbirlar,
diskoteka,
raqs
kechalari,ommaviy
raqslar,
o‘yinlar
imkoni
va
uning
xilma-xilligi
chegaralanganligini ko‘riSh mumkin. Bunday tadbirlarni taShkil etiSh va o‘tkaziSh vaqtida bazi
o‘quvchilar ko‘pincha zerikib qoladilar va , Shu sababli, bekorchi bo‘lib qolib, tadbirlar davomida
o‘zlari xohlaganlaricha yuradilar. Bunday holatga tarbiyachilarning eskirgan tadbirlar, o‘yinlar va
raqslardan foydalaniShlari, ularning bajariShga qo‘yilgan talab va usullarni bilmasliklari,o‘z
ustlarida doimiy raviShda iShlamaganliklari, o‘zlarining Shu sohadagi bilim va malakalari etarli
emasligi, Shu munosabat bilan ular tomonidan yangi qiziqarli, quvnoq o‘yinlarni, ijodiy
harakatlarni izlamasliklari hamda o‘quvchilarning qiziqiShlarini hisobga olmasliklari sabab bo‘liShi
mumkin.
O‘quvchilarni darsdan bo‘Sh vaqtlarini taShkil etiShga yo‘naltirilgan tadbirlarni tayyorlaSh
va o‘tkaziShga qo‘yiladigan o‘ziga yaraSha umumiy talablar mavjud.
Har fanday tarbiyaviy tadbir taShkil qiliShning asosiy tamoyillaridan biri - kattalarning
raxbarligi
va
o‘ko‘vchilarning
ijodkorlik,
xavaskorlikning
birligidir.
Tarbiyachi
va
taShkilotchilarning tadbirida iShtiroki turlicha bo‘liShi mumkin. Jumladan, kattalar tadbirida
kattalar Shaxsan iShtirok etmaydilar, o‘zlari xech qanday rol ijro etmasalarda, tadbirni taShkil
etiShadi va raxbarlik qiladilar; tadbirda qatnaShmasalarda, taShabbus guruxi va taShkilotchilar
orkali raxbarlik qiladilar yoki xayat azosi sifatida iShtirok etadilar.
Har
qanday tarbiyaviy tadbir boShlaniShidan oldin, uning maqsadini, mazmunini
aniqlab oliSh zarur va maShg‘ulot maqsadini barcha o‘quvchilar biliShi maqsadga muvofiq.
TaShkilotchi – rahbarning vazifasi - vazifalarni , rollarni to‘g‘ri taqsimlaShi va uning
almaShinuvini kuzatiShdir. Vazifa va rollarni taqsimlaShda o‘quvchilarning hususiyatini hisobga
oliSh lozim. Qaysidir o‘quvchiga berilgan vazifa yoki rol o‘z obro‘sini mustahkamlaShga, o‘zini
ko‘rsatiShiga yordam bersa, boShqasiga tengdoShlari bilan yaqinlaShiShiga, do‘stlaShiShiga
yordam
beradi,
yana
boShqa
o‘quvyailarni esa, uyuShqoq
bo‘liShga
o‘rgatadi. Tadbir
o‘quvchilardan aniq kuchva g‘ayrat talab qiladi. Agar tadbirning boriShiga , uning natijasiga
o‘quvchilar osongina eriShsalar, tadbirga qiziqiSh yo‘qoladi va o‘quvchilar bunday tadbirlarga
iShtirok etmay qo‘yadilar. Tadbirlarni tez-tez almaShtiriSh, xilma –xillaShtirib turiSh kerak va
ularning natijalarini o‘quvchilar bilan muhokama qiliSh lozim. Bunda o‘quvchilarning o‘zaro
munosabatiga alohida etibor beriliShi maqsadga muvofiq.
Qo‘llanmada talim muassasalarida tarbiyachilar uchun taShkil etiSh va o‘tkaziSh
mumkin bo‘lgan o‘zbek milliy raqslarining yaratiliShi va jozibasi haqidagi “ Raqslar bazmi” ,
o‘zbek va jahon xalqlari ertaklari asosida tuzilgan “ Susambil mamlakati” , kuzgi teng kunlik “
250
Mehrjon” bayramlari hamda yoShlarning ommaviy raqslar, diskoteka kechalari ssenariylarining
yozma bayoni keltiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
