Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

«DunyoqaraSh»
tuShunchasi o‘zlikni anglaSh, vatanparvarlik va milliy g‘urur, tarixiy xotira,
ma’naviy barkamollik kabi tuyg‘ular bilan uzviylikda Shakllana boradi. SHunga ko‘ra o‘qituvchilar
fan asoslarini o‘qitar ekan, doimiy raviShda bilimlarning uzviyligiga rioya etiShi kerak.
Jamiyat taraqqiyotida, xususan barkamol Shaxs tarbiyasida madaniyat katta ahamiyat kasb
etadi. CHunki madaniyat insonnning iqtidori, salohiyati, qobiliyati va o‘zligini namoyon etib, uning
bilimlari, ko‘nikma va tajribalarini, ma’naviy salohiyatini amaliy faoliyati orqali kamol toptiriShda
asosiy rol o‘ynaydi.
Ma’naviy madaniyatga esa ijtimoiy ongning barcha Shakllari, ya’ni falsafiy, ilmiy, huquqiy,
axloqiy, estetik, diniy qaraShlar, madaniyat muassasalari, maorif, ta’lim-tarbiya, o‘rta, oliy va o‘rta
maxsus ta’lim, fan, ommaviy axborot vositalari, san’at, xalq ma’naviy ijodiyotining barcha turlarini
kiritiladi.
Ma’lumki, moddiy va ma’naviy madaniyat o‘zaro aloqada rivojlanadi. Moddiy boylikning
biror turi ham insonning aql-idroki, tafakkursiz yaratiliShi mumkin emas. O‘z navbatida inson
ongida hech qanday fikr, qaraShlar va tuShunchalar ham o‘z-o‘zidan paydo bulmaydi. Ular moddiy
boylik – tabiiy omillar, taShqi ta’sirlar natijasi, moddiy boyliklar mahsuli sifatida paydo bo‘ladi.
«Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlaSh milliy dasturi» asosida ta’lim tizimi,
Shu jumladan, oliy ta’lim tizimi tubdan yangilanmoqda. Ta’lim tizimini yangilaSh uni
texnologiyalaShtiriSh bilan bog‘liq bo‘lib, bugungi kunda Shaxsni tarbiyalaSh va unga ta’lim
beriShga yo‘naltirilgan faoliyat ta’lim beriShni taShkil etiShga nisbatan o‘ta qat’iy va murakkab
ДУНЁҚАРАШ
Билим
Ғоя
ва
мақсад
Фан
ютуқлари
Диний
тасаввурлар
Қадриятла
р
Ишонч
Эътиқод
Фикр
Ҳиссиёт

---

129
talablar qo‘ymoqda. Zero, hozirgi davrdagi murakkab texnika va texnologiyalar bilan muomala qila
oladigan inson tarbiyasiga qo‘yiladigan katta ehtiyoj ham ta’lim jarayonini texnologik yondaShuv
asosida taShkil etiShni talab etmoqda.
SHaxsda umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriSh jarayoni ham madaniyatga doir
axborotlarni qabul qilib oliSh, ularni tahlil etiSh, qayta iShlab talabalarga etkaziShda ta’lim-tarbiya
texnologiyalarini iShlab chiqiShni taqozo etmoqda.
Talabalarda umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriShda pedagogik texnologiyalarning
tarkibiy qismlariga asoslangan holda dastavval ta’lim-tarbiya jarayonining umumiy loyihasi
tuziladi, ta’lim-tarbiyani taShkil etiShga bo‘lgan ehtiyoj va maqsadi, ta’lim mazmuni, Shakl, metod,
usullari, va vositalari, bu borada o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati belgilanadi va ta’lim natijasi
aniqlanadi.
Umummadaniy
dunyoqaraShni
ShakllantiriSh
texnologiyalari
ham
pedagogik
texnologiyalarning o‘ziga xos xususiyatlarini namoyon etadi:
1. Umummadaniy dunyoqaraShni takomillaShtiriSh, optimallaShtiriShga bo‘lgan ijtimoiy
ehtiyojni qondiriSh omili sanaladi.
2. Uning didaktik hamda tarbiyaviy xarakteri, Shuningdek, ta’lim-tarbiya jarayonini samarali
tarzda taShkil etiShda nazariy va amaliy bilimlarni o‘zlaShtiriShga xizmat qiladi.
3. Umummadaniy dunyoqaraSh uning mohiyatini aks ettiruvchi yaxlit jarayon sifatida
namoyon bo‘ladi.
4. Pedagogik texnologiyalar umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriShga xizmat qiladi.
5. Umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriSh texnologiyasiga va yagona, qat’iy, me’yoriy
talablar qo‘yilmaydi.
6. Pedagogik texnologiyalar umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriShda Shaxsga
yo‘naltirilgan ta’limni amalga oShiriShga xizmat qiladi.
Demak, har qanday pedagogik texnologiya, jumladan umummadaniy dunyoqaraShni
ShakllantiriShga yo‘naltirilgan texnologiya ham o‘zaro hamkorlik, muloqot, ularning bir-birlariga
ta’sirlari eng zamonaviy talablarga javob bergan holda, o‘qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonini taShkil
etiSh va boShqariSh tamoyillari, yo‘llari, umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriShga xizmat
qiluvchi metod va uslublar, talabalar Shaxsi faoliyatni to‘g‘ri taShkil etiSh, ular bilan hamkorlik
qiliSh, muloqotga kiriShiSh, pedagogik faoliyatini taShkil etiSh jarayonida yuzaga keluvchi
muammo va qaraShlarni birgalikda hal etiSh, auditoriyada ijodiy hamkorlik, iShchanlik muhitini
hosil qiliShga doir Shakl va metodlar bilan qurollangan bo‘liShi lozim.
42
Umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriShda madaniyatni anglaSh (madaniy hayotning
rivojlaniShiga muvofiqlik) tamoyili talabalarga jamiyatning madaniy taraqqiyoti darajasidan kelib
chiqib, ta’lim beriShni nazarda tutadi. Bugungi kunda o‘qituvchining salohiyati va mahoratining
yuqori darajada bo‘liShigina muammoni hal eta olmaydi. SHu o‘rinda zamonaviy fan-texnika
imkoniyatlari, kompyuter va multimediya vositalari, Shuningdek jamiyatning ijtimoiy-madaniy
taraqqiyoti ham e’tiborga olinadi.
Hozirgi Sharoitda talabalar ongi, dunyoqaraShida yangicha fikr, dunyoqaraShni tarkib
toptiriSh, iqtisodiyot, siyosat, madaniyat sohalarida sog‘lom fikr yuritiShga eriShiSh Shu kunning
dolzarb muammolaridandir.
Umummadaniy
dunyoqaraSh
ham,
ilmiy
dunyoqaraSh
kabi
bilimlarning
e’tiqodga
aylaniShida tarkib topadi. Bu esa biliShga oid, axloqiy, estetik voqea-hodisalarga, milliy va
umuminsoniy qadriyatlarga rag‘bat uyg‘otiSh bilan paydo bo‘ladi. SHu bilan birga talabalar
ijtimoiy-madaniy faoliyatga kiriShiShi uchun Shart-Sharoitlar yaratiliShi zarurdir. Bu borada
«MadaniyatShunoslik» o‘quv fani talabalarga atrof-olam, uning hodisalari, ular o‘rtasidagi o‘zaro
aloqa va munosabatlari haqida bilim beriShi bilan muhim ahamiyat kasb etadi.
SHuning
uchun
ham
«MadaniyatShunoslik
asoslari»
o‘quv
kursi
o‘rganilganda
umummadaniy dunyoqaraShni ShakllantiriSh sohalari: ta’lim va tarbiya, fan, din, rasm-rusumlar,
42
Алекс
Муур
. 
Таълим
бериш
ва
таълим
олиш
: 
педагогика
, 
таълим
дастури
ва
тарбия
.
Рутледж
. 
Иккинчи
нашр
. 2012. 93-110-
бетлар
.

---

130
odatlar, an’analar, madaniy-ma’rifiy muassasalar, «Kamolot» yoShlar ijtimoiy harakati faoliyati,
ommaviy axborot vositalaridan foydalaniladi.
Ta’lim jarayonida «MadaniyatShunoslik asoslari» o‘quv fani «Madaniyat» tuShunchasining
falsafiy jihatdan mohiyati, madaniyatning moddiy va ma’naviy jihatdan farqi, uning tarkibiy
qismlari haqida ma’lumot berilgandan so‘ng madaniy vorislik va uning ko‘riniShlari, «madaniy
an’analar» tuShunchasining mohiyati, madaniy meros va uning tarkibi haqida tuShunchaga ega
bo‘lganlaridan so‘ng madaniy rivojlaniShning ichki va taShqi omillari, uning ijtimoiy funksiyalari,
madaniyat muassasalarining mazmuni, madaniyatning jamiyat rivojlaniShidagi o‘rni, madaniyat va
sivilizatsiya masalalari o‘rganilib, Shaxsning kamol topiShida madaniyatning o‘rni va o‘z
navbatida, jamiyat madaniyatining rivojlaniShida Shaxsning roli masalalariga e’tibor beriladi.
Mazkur masalalar o‘rganilgandan so‘ng talabalar bilan quyidagi muammolar qay darajada
o‘zlaShtirilganliklari ko‘rib chiqiladi:
- madaniyat ijtimoiy hodisa sifatida;
- madaniyatning mohiyati, mazmuni, ijtimoiy vazifalari;
- moddiy madaniyatning jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rni;
- ma’naviy madaniyatning barkamol Shaxsni ShakllantiriSh-dagi o‘rni;
- madaniy taraqqiyotda ichki va taShqi ta’sirlar;
- madaniy meros va vorislik masalalalari;
- mustaqillik Sharoitida madaniy taraqqiyotning asosiy yo‘naliShlari;
-madaniyat va qadriyatlar, madaniyat va an’analar, madaniyat va
mehnatning o‘zaro uyg‘unligi;
- jamiyat taraqqiyoti va madaniyat;
- madaniyat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar;
- sivilizatsiya va madaniyatning o‘zaro aloqadorligi;
- madaniyat sohasidagi islohotlarning boSh maqsadi;
- madaniyatning tarkibiy qismlari.
Mazkur
masalalar umummadaniy
dunyoqaraShni
ShakllantiriSh modeli
(andozasi)ni
loyihalaShga yordam berdi va bu quyidagicha tuzildi: