Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

3.
Kadrlar tayyorlaShning milliy modeli va uning o‘ziga xos xususiyatlari.
Kadrlar tayyorlaSh milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari
“O‘zbekiston mustaqillikka eriShiSh ostonasida” kitobida
qayd etiliShicha, Kadrlar
tayyorlaSh milliy dasturining mazmun-mohiyati, asosiy maqsad va vazifalari, ustuvor yo‘naliShlari
haqida YUrtboShimiz 1990 yilida - respublikamizda ilm-fan va ta’lim sohasining moddiy-texnik
bazasi, kadrlar tarkibi achinarli ahvolga tuShib qolgan, bu sohalar “qoldiq” prinsipi asosida
moliyalaShtirilayotganligi, jumladan, 1700 ta maktab binosi avariya holatida bo‘lgan bir vaziyatda,
uzoq va davomli maqsadlarni ko‘zlab katta iShonch bilan fikr bildiradi.
“... Bizga kadrlar tayyorlaShning maxsus milliy dasturi kerak
. Bu dastur:
- umumiy ta’lim maktablarida dars beriSh sifatini oShiriSh (o‘qituvchilarni, metodistlarni
qo‘Shimcha raviShda moddiy rag‘batlantiriSh, maxsus
sinfxonalar barpo etiSh, oliy o‘quv
yurtlarining maktablarni otaliqqa oliShini yo‘lga qo‘yiSh va Shu kabilar)ni;
- eng iste’dodli bolalar uchun maktablar ochiShni;
- korxonalar bilan maktablar o‘rtasidagi sifat jihatidan yangi munosabatlarni joriy etiShni;
- hunar-texnika bilim yurtlarida xo‘jalik hisobini joriy etiShni va Shu asosda ommaviy kasb
kadrlarini tayyorlaSh sifatini keskin oShiriShni;
- oliy o‘quv yurtlarida mutaxassislar
tayyorlaSh sistemasini
qayta quriShni, bu sohaga
kadrlar tayyorlaShning buyurtma beriSh usulini joriy etiShni;
- respublikamizning yuqori malakali milliy mutaxassislarini tayyorlaSh uchun Ittifoqdagi va
chet ellardagi eng yaxShi markazlarga yoShlarni yuboriSh sistemasini o‘z ichiga oliShi kerak
O‘zbekiston Respublikasi siyosiy mustaqillikni qo‘lga kiritgach, ijtimoiy hayotimizning
barcha sohalarida tub islohotlar amalga oShirila boShlandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining IX sessiyasida O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi va «Kadrlar
tayyorlaSh milliy dasturi to‘g‘risida»gi qonunlari qabul qilindi.
Ta’lim tizimini moddiy-texnika bazasini rivojlantiriSh, huquqiy maqomini oShiriSh,
zamonaviy didaktik ta’minotni iShlab chiqiSh, yangi tipdagi ta’lim muassasalarini taShkil etiSh va
ularni eng ilg‘or texnika va texnologiya bilan jihozlaSh, xalqning boy intellektual merosi va
umumbaShariy
qadriyatlar
asosida
zamonaviy
madaniyat,
iqtisodiyot,
fan,
taxnika
va
texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlaShning mukammal tizimini ShakllantiriSh,
ta’lim-tarbiya mazmuni, Shakl, metod va vositalarini jahon miqyosidagi yutuqlar asosida davr
talabiga mos takomillaShtiriSh, yoShlarga zamonaviy, raqobatbardoSh kasb-hunar sirlarini
o‘rgatiSh va ularni bandligini ta’minlaSh kabi qator masalalar yuzasidan Vazirlar Mahkamasining
o‘ttizga yaqin qarorlari, farmoyiShlari, dasturlari qabul qilindi va ular amaliyotda ta’lim tizimi
faoliyati samaradorligini oShiriShda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Har qanday mamlakatning kuchi uning, fuqarolarining ma’naviy etukligi, intellektual
salohiyatga egaligi bilan belgilanadi.
Fuqarolarning ma’naviy etukligi, intellektual salohiyati esa ta’lim tizimining mazmuni,
Shaxsning har tomonlama ShakllaniShi uchun xizmat qiluvchi moddiy va ma’naviy Shart-
Sharoitlarning mavjudligi, jamiyatda qaror topgan ijtimoiy sog‘lom muhit darajasi, ijtimoiy
munosabatlar mazmuni, Shuningdek, aholining etnopsixologik xususiyatlari, axloqiy qaraShlari va
hayotiy e’tiqodlari asosida Shakllantiriladi.
«Kadrlar tayyorlaSh Milliy dasturi»ning yaratiliShida mazkur jihatlar to‘la o‘rganildi. Milliy
dastur asosini O‘zbekistonning taraqqiyotini ta’minlay oladigan, uni jahonning ilg‘or mamlakatlari
darajasiga ko‘tariliShiga hissa qo‘Shuvchi dadil, mustaqil fikrlovchi, bilimli, malakali mutaxassis,
Shuningdek, ijobiy sifatlarga ega bo‘lgan kadrlarni tayyorlab voyaga etkaziSh jarayoni taShkil
etadi.
O‘zbekistonda mustaqillik yillarida Prezident I.A.Karimov g‘oyalari asosida kadrlar
tayyorlaShning milliy modeli yaratildi. UShbu milliy modelning maqsadi – ta’lim sohasini tubdan
isloh qiliSh, uni o‘tmiShdan qolgan mafkuraviy qaraShlar va sarqitlardan to‘la xalos etiSh,

---

19
rivojlangan davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori
malakali kadrlar tayyorlaSh Milliy tizimini yaratiShdan iboratdir.
Respublikada kadrlar tayyorlaSh tizimi rivojini ta’minlaShning qator asosiy yo‘naliShlariga
e’tibor qaratilgan bo‘lib, ular quyidagilardan iboratdir: ta’limning uzluksizligini ta’minlaSh;
pedagog va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlaSh, qayta tayyorlaSh va ularning malakasini oShiriSh;
ta’lim jarayonini mazmunan o‘zgartiriSh; ma’naviy-axloqiy tarbiya va ma’rifiy iShlar; iqtidorli
bolalar va iste’dodli yoShlar; ta’lim tizimini boShqariSh; kasb-hunar ta’limi sifatini nazorat qiliSh
tizimini ShakllantiriSh; ta’lim tizimini moliyalaSh; moddiy-texnika ta’minoti; ta’lim tizimining
yaxlit axborot makonini vujudga keltiriSh; ta’lim xizmati ko‘rsatiSh bozorini rivojlantiriSh; ta’lim
sohasida ijtimoiy kafolatlarni ta’minlaSh hamda bu sohani davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlaSh;
fan
va
ta’lim
jarayonlari
aloqalarini
rivojlantiriSh;
iShlab
chiqariSh
va
ta’lim
tizimi
integratsiyalaShuvini rivojlantiriSh; ta’lim va kadrlar tayyorlaSh sohasidagi xalqaro hamkorlik.
O‘zbekistonda kadrlar tayyorlaSh milliy modeli mazmuni samaradorligi qator ustuvor
pedagogik yo‘naliShlarga e’tibor beriShni taqozo etadi. Jumladan, barkamol avlod tarbiyasida
ta’lim-tarbiya samaradorligini oShiriShga ta’sir etiShning ustuvor yunaliShlari mavjud bo‘lib,
ularning echimini ta’minlaSh, takomillaShtiriSh va rivojlantiriSh ma’naviy va jismoniy
sog‘lom avlodni tarbiyalaShning muhim omili hisoblanadi. Mazkur ustuvor yo‘naliShlarni
quyidagicha tasnif etiSh mumkin:

ta’lim
mazmunining
samaradorligini
ta’minlaShda
uzviylik
va
vorislikni ta’minlaSh;

ta’lim
muassasalarini
yuqori
malakali
mutaxassislar
bilan
ta’minlaSh,
pedagogik
faoliyatning
nufuzi
va
ijtimoiy
maqomini
ko‘tariSh,
ta’lim-tarbiya
sohasida
jahon
ilg‘or
tajribasini
hisobga
oliSh,
o‘rganiSh
va
mamlakatimiz
milliy
mintalitetiga
xos
g‘oyalarni amaliyotga keng tatbiq etiSh;

ta’lim-tarbiya
tizimi
faoliyat
mazmunini
samaradorligini
oShiriSh bo‘yicha uning huquqiy negizini takomillaShtiriSh;

katta
tajribaga
ega,
iste’dodli,
o‘z
kasbiga
sodiq
o‘qitu vchi
murabbiylarni
moddiy
va
ma’naviy
rag‘batlantiriShning
samarali
mexanizmini vujudga keltiriSh va amaliyotga tatbiq etiSh;

ta’lim
tizimida
qo‘llanilayotgan
o‘quv
standartlari
va
o‘quv
dasturlarini zamon talabi nuqtai nazaridan takomillaShtiriSh;

ta’lim
mazmuni
(reja,
dastur,
darslik,
o‘quv
metodik
qo‘llanmalar)ni
mazmunan
davr
talabiga
mos
holda
takomillaShtiriShga eriShiSh;

ta’lim
va
tarbiya
jarayonini
yangi
o‘quv-uslubiy
majmualar,
ilg‘or
pedagogik texnologiyalar asosida taShkil etiSh;

ta’lim-tarbiya
jarayonida
modem
aloqasi,
elektron
aloqa,
masofadan
turib o‘qitiSh tizimidan foydalaniSh;

ta’lim-tarbiya
jarayonini
samaradorligini
ta’minlaShda
xalqning
boy
ma’naviy
merosi,
intellektual
salohiyati
va
umumbaShariy
qadriyatlardan keng foydalaniSh;

ta’lim-tarbiya
jarayonini
axborotlaShtiriSh,
axborot
texnologiyalaridan
foydalaniSh,
uzluksiz
ta’lim
tizimini
jahon
axborot tarmog‘iga ulanadigan kompyuter axborot tarmog‘i bilan qamrab
oliSh,
o‘quv-
tarbiya
jarayonini
didaktik
jihatdan ta’minlaSh;

o‘quvchilarni
kitob
bilan
iShlaShga
odatlantiriSh,
buning
uchun
esa
maktab
kutubxonalar
fondlarini
mamlakat
va
chet
el
o‘quv,
metodik,
badiiy
adabiyotlari
bilan
to‘ldiriSh,
axborot
resurs
tizimini
eng
chekka hudud ta’lim tizimida ham rivojlantiriSh;

umumta’lim
maktablarida
pedagog
kadrlar
tarkibi
sifatini
oShiriSh,
o‘qituvchilar
tayyorlaSh,
qayta
tayyorlaSh
va
malakasini
oShiriShning
samarali
tizimini
yaratiSh,
pedagoglarni
ilmiy-
tadqiqot
iShlari
bilan
Shug‘ullaniShlari
uchun
Sharoit
yaratib

---

20
beriSh,
uShbu
ta’lim
muassasalariga
ilmiy
darajaga
ega
pedagog-
kadrlarni ko‘proq jalb etiSh;

ta’lim
mazmunining
samaradorligini
doimiy
oShirib
boriSh,
amalga
oShirilayotgan
iShlar
natijasiga
baho
beriSh
maqsadida
muntazam
monitoring
olib
boriSh
mexanizmini
nazariy,
ilmiy
va
metodik jihatdan yaratiSh;

o‘quvchilarning
qobiliyatlari
va
imkoniyatlariga
muvofiq
raviShda
ta’limga tabaqalaShtirilgan yondaShuvni joriy etiSh;

ta’lim
jarayoniga
fan
va
texnologiyaning
ilg‘or
yutuqlarini
olib
kiriSh;

o‘quvchi-yoShlarning
jismoniy
salomatligi
ma’naviy
salomatligi
garovidir,Shuningdek,
ta’lim
samaradorligini
oShiriShning
ham
muhim
omilidir.
SHu
bois
o‘quvchi-yoShlarning
jismoniy
tarbiyasiga,
sport
bilan
maShg‘ul
bo‘liShiga,
reproduktiv
salomatligiga, sog‘lom turmuSh tarziga alohida e’tibor beriSh;

pedagogning
mahorati,
o‘z
ustida
izchil
doimo
iShlaShi,
ijodkorligi
va
taShabbuskorligiga
eriShiSh
chora-tadbirlarini
belgilaSh
(pedagogning
nutqiy
madaniyati,
adabiy
til
me’yorlarining
etik,
funksional, kommunikativ aspektlari, pedagogik kasbiy muloqoti,nutqiy ta’sir - o‘qituvchining
ohangi, notiqlik san’ati va boShqalar);

pedagogika
fanining
ustuvor
yo‘naliShlari
bo‘yicha
fundamental
ilmiy-tadqiqot
iShlarini
olib
boriSh,
ularda
olg‘a
surilgan
g‘oyalarni amaliyotga keng tatbiq etiSh;

ta’lim-tarbiya
jarayonini
innovatsion
taShkil
etiSh
va
boShqariSh
mexanizmini ilmiy-metodik jihatdan yaratiSh;

barkamol
avlodni
tarbiyalaShda
ta’lim
muassasalari
bilan
jamiyatning
barcha
ijtimoiy
institutlari
hamkorligining
yagona
konsepsiyasini yaratiSh;

mamlakatimizda
mavjud
maktabdan
taShqari
muassasalar,
penitensiar
va
maxsus
o‘quv-tarbiyaviy
muassasalarda
olib
boriladigan
ta’lim-tarbiya
mazmunini
davr
talabi
nuqtai
nazaridan takomillaShtiriSh va boShqalardan iboratdir.
«Kadrlar tayyorlaSh milliy dasturi» O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi
qonunining qoidalariga muvofiq, milliy tajribaning tahlili va ta’lim tizimidagi, jahon miqyosidagi
yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va
ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil raviShda mo‘ljalni to‘g‘ri ola biliSh
mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari suriSh va hal etiShga qodir kadrlarning yangi
avlodini ShakllantiriShga yo‘naltirilgandir
1
.
«Kadrlar tayyorlaSh milliy dasturi»da ilgari surilgan maqsadning to‘laqonli ro‘yobga
chiqariSh bir qator vazifalarning ijobiy hal qiliniShiini nazarda tutadi. Dasturda bu boradagi
vazifalarning quyidagilardan iboratligi ko‘rsatiladi:
-
«Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq ta’lim tizimini isloh
qiliSh, davlat va nodavlat ta’lim muassasalari hamda ta’lim va kadrlar tayyorlaSh sohasida, raqobat
muhitini ShakllantiriSh negizida ta’lim tizimini yagona o‘quv, ilmiy-iShlab chiqariSh majmui
sifatida izchil rivojlantiriShni ta’minlaSh;
-
ta’lim va kadrlar tayyorlaSh tizimini jamiyatda amalga oShirayotgan demokratik
huquqiy davlat quriliShi jarayonlariga moslaShtiriSh;
-
kadrlar
tayyorlaSh
tizimi
muassasalarini
yuqori
malakali
mutaxassislar
bilan
ta’minlaSh, pedagogik faoliyatining nufuzi va ijtimoiy maqomini ko‘tariSh;
1
Кадрлар тайёрлаш
миллий
дастури
//
Олий
таълим
: 
меъёрий
ҳужжатлар
тўплами
. –
Тошкент
:
Шарқ
нашриёт
-
матбаа
акциядорлик
компанияси
Бош
таҳририяти
. 2001. – 20-
бет
.

---

21
-
kadrlar tayyorlaSh tizimi va mazmunini mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti
istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan, fan, madaniyat, texnika va texnologiyaning zamonaviy
yutuqlaridan kelib chiqqan holda qayta quriSh;
-
ta’lim oluvchilarni ma’naviy axloqiy tarbiyalaShning va ma’rifiy iShlarning samarali
Shakllari hamda uslublarini iShlab chiqiSh va joriy etiSh;
-
ta’lim va kadrlar tayyorlaSh, ta’lim muassasalarini attestatsiyadan o‘tkaziSh va
akkreditatsiya qiliSh sifatiga baho beriShning xolis tizimini joriy qiliSh;
-
ta’lim,
fan,
iShlab
chiqariSh
samarali
integratsiyalaShuvini
ta’minlaSh,
tayyorlanayotgan kadrlarning miqdori va sifatiga nisbatan davlatning talablarini, Shuningdek,
nodavlat
tuzilmalari,
korxonalar
va
taShkilotlarning
buyurtmalarini
ShakllantiriShning
mexanizmlarini iShlab chiqiSh;
-
uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlaSh tizimiga byudjetdan taShqari mablag‘lar, Shu
jumladan, chet el investitsiyalari jalb etiShning real mexanizmlarini iShlab chiqiSh va amaliyotga
joriy etiSh;
-
kadrlar tayyorlaSh sohasida o‘zaro manfaatli xalqaro hamkorlikni rivojlantiriSh.
Kadrlar tayyorlaSh milliy dasturi 3 bosqichdan iborat:
«Kadrlar tayyorlaSh milliy dasturining uchinchi bosqichida yana Shuningdek,
-
ta’lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini yanada mustahkamlaSh;
-
o‘quv-tarbiya jarayoni yangi o‘quv-uslubiy majmualar, ilg‘or pedagogik texnologiyalar
bilan to‘liq ta’minlaniShi;
-
milliy (elita) oliy ta’lim muassasalarini qaror toptiriSh va rivojlantiriSh;
-
ta’lim jarayonini axborotlaShtiriSh, uzluksiz ta’lim tizimi jahon axborot tarmog‘iga
ulanadigan kompyuter axborot tarmog‘i bilan to‘liq qamrab oliniShiga eriShiSh kabi vazifalarning
ham ijobiy echimi ta’minlaniShi ko‘zda tutiladi.
O‘zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlaSh Milliy dasturi» tarkibiy tuzilmasi quyidagicha
aks etadi:

---

22