Mbaza. Uz imtihon javoblar

MBAZA.UZ IMTIHON JAVOBLAR 

hisoblanadi.  Ra’nodoshlar  oilasiga  tegishli  o‘simliklar  respublikamizda  madaniy  holda 

ham  ko‘p    tarqalgan.  Ularga  o‘rik,  shaftoli,  gilos  va  olxo‘ri, qulupnay,  malina  kabilar 

kiradi  va  ular  xalq  xo‘jaligida  katta  ahamiyatga  ega.  Oila  vakillaridan  ikkitasi  (0  ‘rta 

Osiyo noki, Olga sorbariyasi) 0 ‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitob»iga kiritilgan. 

 

2. Kuzda o‘simliklar hayotida qanday o‘zgarishlar yuz beradi.  

Kuzda  o‘simliklarda  sodir  bo‘ladigan  muhim  biologik    o‘zgarishlardan  biri 

xazonrezgilikdir.  Ba’zi  o‘simliklarda    xazonrezgilik  sovuq  tushmasdan  oldin 

boshlanadi. Ayrim  daraxt va butalaming barglari kuz kelishi bilan, ayrimlarini-  

ki esa birinchi sovuqdan keyin to‘kila boshlaydi. Masalan,  jiyda, zarang, bodom, terak, 

akatsiya, tikan daraxt va aylant-  ning barglari ancha barvaqt to‘kiladi. 

Xalqimiz  bu  faslni  «01tin  kuz»  deb  ataydi.  Buning  boisi    shundaki,  birinchidan,  bu 

davrda juda ko‘p mevalar g‘arq  pishadi. Ikkinchidan, ko‘pchilik daraxt va butalaming 

bar­ gi qizg‘ish,  sarg‘ish,  qo‘ng‘ir  rangga  kirib, tabiatga  ajoyib    manzara  baxsh  etadi. 

Bir  qator  o‘simliklar  (nastarin,  atirgul,    ligustrumning  bargi  uzoq  vaqtgacha  yashil 

rangini saqlaydi,  hatto qish iliq kelganda bargi to‘kilmay turaveradi. Kuz kelishi bilan 

kunlar  qisqarib,  quyoshdan  yerga  ke-    ladigan  yorug‘lik  kamayadi.  Yorug‘lik 

yetishmasligi tufayli  hujayralarda jiddiy fiziologik jarayonlar sodir bo‘ladi. Nati-  

jada  barglarga  yashil  rang  beruvchi  xloroplastlar  yemirilib,    yashil  barglar  asta-sekin 

sarg‘ish, sarg‘ish-qizg‘ish, qo‘ng‘ir-  qizg‘ish ranglarga kiradi. 

Barglar nima uchun to‘kiladi, degan savol tug‘ilishi ta- biiy, albatta (66-rasmga qarang). 

Barglar bandining novda-  ga birikkan joyida po‘kak hosil bo‘ladi. Po‘kakning hosil  

bo‘lishi  barglaming  to‘kilishidan  darak  beradi.  Barglar-    ning  to‘kilishida  suv 

bug‘lanishining  ham  ahamiyati  katta.    Birinchidan,  to‘kiladigan  barglar  orqali  bir  yil 

davomida  o‘simliklarda to‘planib yotgan keraksiz moddalar chiqarib  

tashlanadi, ikkinchidan, ayniqsa qishda, barglar orqali suv-  ning bug‘lanishi to‘xtaydi. 

0 ‘simlik tinim davriga o‘tadi.  Kech kuzda ildiz tuklari sovuq suvni so‘rib ololmaydi, 

nati-    jada  o‘simliklaming  yerustki  qismi  suv  bilan  ta’minlanmay

 

qoladi.  Barglar  suv 

bug‘latishdan    to‘xtaydi.  Shunday  qilib,  xazon-    rezgilik  -  barg  to‘kish  yo‘li  bilan  

o‘simliklar  qishga  tayyorlanadi.  Qishda  o‘simliklarda  tinim  dav-    ri  boshlanadi,  ya’ni 

oziq modda­ lar hosil bo‘lishi, hujayradagi shi-  ra harakati deyarli to‘xtaydi, nafas  

olish sekinlashadi. Yil bo‘yi o‘sib,  barglari qishda ham saqlanib qola-  digan shamshod, 

archa, qarag‘ay,  qora qarag‘ay singari doim yashil  o‘simliklar ham ko‘p uchraydi.  

Shamshod  va  archa yil  davomida    barglarini  asta-sekin  almashtirib  turadi. Shu  sababli 

ham uyashil rangini deyarli saqlab qoladi.