Мазкур ўқув услубий мажмуа фаннинг ишчи ўқув дастури ва ишчи ўқув режасига мувофиқ ишлаб чиқилди

Ўзгармас кучланиш сатҳини силжитувчи схема, кўп каскадли ўзгармас ток кучайтиргичларда каскадларни кучланиш бўйича ўзаро мувофиқлаштиришда кенг қўлланилади. Бундай схемалар сатҳ трансляторлари деб ҳам аталади. Улар навбатдаги каскад киришидаги сигналнинг ўзгармас ташкил этувчисини силжитиши ва ўзгарувчан ташкил этувчисини бузмасдан узатиши керак.
Энг содда сатҳ силжитувчи схема бўлиб эмиттер қайтаргич хизмат қилади. Унинг чиқиш (эмиттер) потенциали сатҳи база потенциали сатҳидан U^* катталикка паст бўлиб, сигнал 1 коэф-фициент билан узатилади.
U^* катталик очиқ ўтиш кучланиши деб аталади. Гап шундаки, нормал ток режимида (тўғри токлар I=10^-3÷10^-4 А оралиғида бўлганда), кремнийли р – n ўтишдаги кучланиш 0,65÷0,7 В бўлади. Микрорежимда эса (токлар I=10^-5÷10^-6 А бўлганда), кучланишнинг мос ўзгаришлари 0,52÷0,57 В бўлади.
Шундай қилиб, токлар диапазонига боғлиқ ҳолда тўғри кучла-нишлар бироз фарқ қилади, лекин диапазон оралиғида уларни ўзгармас деб ҳисоблаш ва параметр сифатида олиш мумкин. Хона температураси учун нормал режимда U^*=0,7 В, микрорежимда эса U^*=0,5 В деб қабул қилинган.
Агар кучланиш сатҳини 2U^* мартага пасайтиириш керак бўлса, у ҳолда, кучланиш қайтаргичнинг эмиттер занжирига тўғри силжитилган диод уланади.
Кучланиш сатҳи U^*га марта бўлмаган миқдорда силжитилиши зарур бўлса, БТГдан фойдланишга асосланган сатҳ силжитувчи универсал схемадан фойдаланилади. Бу схема 3.8-расмда келтирилган.
Схемада БТГ VT транзистор эмиттер занжирига уланган бўлиб, унинг базаси аввалги каскад чиқиши билан бевосита уланган. VT транзисторнинг эмиттер потенциали I₀·R қийматга пасаяди. Натижада, А нуқтанинг потенциали қандай бўлишидан қатъи назар, В нуқтанинг потенциали
. (3.8)

Берилган U_A да U_БЭ нинг қиймати I₀ ток қийматига мос бўлади ва натижада, R нинг шундай қийматини танлаш мумкинки, U_В нинг қиймати аввалдан белгиланган қийматга мос бўлсин.

3.8-расм. Кучланиш сатҳини силжитувчи универсал схема.

Схеманинг чиқишидаги сигнал (В нуқта) киришдаги (А нуқта) сигнални қайтаришига ишонч ҳосил қилиш қийин эмас. (3.8) ифода асосида I₀ = const бўлгани учун

бўлади. База потенциалиниг ўзгариши U_БЭ қийматини ўзгартира олмайди, чунки транзистор эмиттери потенциали амалда шу ондаёқ база потенциали ўзгаришига мос келади. Натижада, =0 ва бўлади. БТГнинг динамик қаршилиги R_i=∞ бўлсагина, юқоридаги ифода ўринли бўлади. R_i нинг қиймати одатда, 100 кОм÷1 МОм, R эса 1÷2 кОм бўлади. Шунинг учун сигнал узатиш коэффициенти бирга яқин бўлади.
Барқарор ток генератори ёки манбаи (БТГ) катта номиналга эга бўлган резисторнинг электрон эквиваленти ҳисобланади. БТГ қаршилиги R_Ю юкламага кетма – кет уланган максимал бўлиши мумкин бўлган қаршиликдан анча катта бўлиши керак. Бу вақтда БТГ юкламадан катталиги унинг қаршилиги ва бошқа таъсирларга боғлиқ бўлмаган ток оқиб ўтишини таъминлайди. Маълумки, қаршилиги бирлик МОм га тенг бўлган резисторларни интеграл схема кўринишида ясаш мумкин эмас.
3.9 а - расмда БТГ принципиал схемаси келтирилган.



3.9 – расм. БТГ принципиал схемаси.

Бу ерда Ю элементи ночизиқли юклама, Е₁ – барқарорланган кучланиш манбаини билдиради. Резистор R0, ҳамда диод уланиш схемасидаги VT1 транзистор VT2 транзистор сокинлик режимини таъминлаш ва барқарорлаш учун ҳизмат қилади. VT2 учун ишчи нуқта унинг чиқиш характеристикасининг пологой қисмида жойлашади (УБ схемадаги БТ чиқиш характеристикаси расмига қаранг).

УБ уланиш схемасида транзистор жуда катта чиқиш дифференциал қаршилигига эга бўлади (бирлик МОм гача). Уланиш схемасига кўра иккала
транзисторнинг ҳам база – эмиттер кучланишлари U_БЭ бир хил бўлади. I _Б2 токи I_Э2 токидан юз мартага кичик. Шу сабабли, бу токни ҳисобга олмасак, I_Э1 = I_Э2 га тенг бўлади, демак I₂= I₁. Натижада I₂ чиқиш токи I₁ токни акс эттиради. I₂ токи деярли VT2 транзистор коллектор ўтишидаги кучланишга боғлиқ бўлмаганлиги сабабли, Е₂ кучланиш ёки юкламадаги қаршилик қийматлари ўзгарса ҳам бу ток қиймати деярли ўзгармас қолади.
Кириш токи I₁ ни ўзгартириб, чиқиш токи I₂ ни бошқариш мумкин.
Бунинг учун транзисторларнинг эмиттер занжирларига R₁ ва R₂ резисторлар уланади. Бундай қурилма актив ток трансформатори деб аталади (3.9б -расм). 3.9 б – расмдан қуйидаги тенгсизлик келиб чиқади:

Агар R₁ ва R₂ қаршиликлар номиналлари билан фарқ қилсалар, у ҳолда I₂ ток I₁ токни ёки “катталашган” ёки “кичрайган” масштабда “акс эттириши” мумкин.