Mazkur o’quv-uslubiy majmua orqali talabalar o‘zini-o‘zi mustaqil nazorat qilishi va bilimlarini joriy nazoratdan o‘tkazishda foydalanilishlari mumkin

4. Turli mulk shakllari mavjud sharoitda xarajatlarni hisobga olish va tannarx hisoblashning usullari
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyatsiya tsilish usuli deb, u yoki bu mahsulot birligining tannarxini aniqlashda qo‘llaniladigan usullar tizimiga aytiladi. U yoki bu kalkulyatsiya usulini qullash quyidagi asosiy omillar bilan aniqlanadi: ishlab chiqarish turi va murakkabligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenk-laturasi, xarakteri, tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi, ishlab chiqarish jarayonining o‘zun-qisqaligi va xokazo.
Ishlab chiqarish turi va murakkabligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenk­laturam va xarakteri, ishlab chiqarish jarayonining o‘zun-qisqaligi va boshqa omillarga ko‘ra kalkulyatsiya qilishning 4 usuli mavjud:

1. 
   Oddiy usul;
   

1. 
   Jarayonlar usuli;
   

2. 
   Buyurtmali usul;
   
3. 
   Normativ usul.
   

Xar bir korxonada shu korxonaning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda kalkulyatsiyalashning u yoki bu usuli qo‘llanilishi mumkin.
Kalkulyatsiya qilishning oddiy usuli. Bu usul tugallanmagan ishlab chiqarish bulmagan yoki oz miqdorda bo‘lgan, oddiy ishlab chshcharishga mansub bo‘lgan korxonalarda qo‘llaniladi. Ushbu usulda hisobot davrida ishlab chiqarishga taallukli barcha xarajat-larning umumiy qiymati aniqlanib, bu xarajatlar mahsulot turlari o‘rtasida ma’lum ko‘rsatkichlarga (o‘rtacha reja tannarxi, asosiy ishchilarning ish haqi, materiallar xarajati va boshqalar) mutanosib ravishda taksimlanadi.
Misol. «Bobur» kompaniyasida uch turdagi - A, B, S mahsulotlar ishlab chiqariladi. Ularning reja tannarxi A - 160 sum. B - 45 sum, S - 226 sum. Joriy davrda
)0, 300, 800 dona ishlab chiqarilgan. Ishlab chiqarish xarajatl. xarajatlar mahsulot turlari o‘rtasida quyidagicha taksimlanadi:

Mahsulot turlarp	O‘rtacha reja tannarxi, sum	Mahsulot miqdori, dona	Barcha ishlab chiqarishga, sum	Salmog‘i	Haqiqiy xarajatlar, sum	Haqiqiy tannarx sum
A	160 0	100	16000o#	7.61	19810RR	198.1
B	45 0	300	13500**	6.42	16720 00	55.7
S	2260	800	18o‘08,00 V	85.97	22,840o‘0	279.8
Jami:			210300	100	26037.0o‘

Demak A mahsulotning haqikiy tannarxi - 198.1 sum, B - mahsulotniki - 55.7 sum mahsulotniki - 279.8 sumga teng.