Mazkur o’quv-uslubiy majmua orqali talabalar o‘zini-o‘zi mustaqil nazorat qilishi va bilimlarini joriy nazoratdan o‘tkazishda foydalanilishlari mumkin

Yillik amortizatsiya summasi = (10000-1000)/5= 180 ming sum.
Amortizatsiyani to‘g‘ri chizikdi usulda hisoblash jadvali

Yillar	Balans qiymati	Yillik amortizatsiya summasi	Jamgarilgan amortizatsiya	Qoldiq qiymati
1-yil	1000	180	180	820
2-yil	1000	180	360	640
3-yil	1000	180	540	460
4-yil	1000	180	720	280
5-yil	1000	180	900	100

Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiya hisoblash.
Korxonada shu davr mobaynida 90000 sumlik mahsulot ishlab chiqarildi. 1-yilda 20000, 2-yilda - 30000, 3-yilda - 10000, 4-yilda - 20000, 5-yilda - 10000 ming sumln mahsulot ishlab chiqarildi.
Mahsulot birligiga taksimlanadigan amortizatsiya harajatlari quyidagiga teng: (10000-1000)/90000=0,1 har bir sumlik mahsulot uchun

Bajarilgan ish		hajmiga ko‘ra	amortizatsiya hisoblash jadvali
Yillar	Balans qiymati	Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi	Yillik amortizatsi ya summasi	Jamgarilgan amortizatsiya	qoldik qiymati
1-yil	1000	2000	200	200	800
2-yil	1000	3000	300	500	500
3-yil	1000	1000	100	600	400
4-yil	1000	2000	200	800	200
5-yil	1000	1000	100	900	100

Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblash. Bu usulda amortizatsiya Hisoblashishda amortizatsiya me’yori 2 xissaga orttiriladi va amortizatsiya me’yor 40%(2*20%)ga teng bo‘ladi.
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblash jadvali

Iillar	Balans qiymati	Yillik amortizatsiya summasi	Jamgarilgan amortizatsiya	Qoldik qiymati
1 -yil	1000	(40%*1000)=400	400	600
2-yil	1000	(40%*600)=240	640	360
3-yil	1000	(40%*360)=144	784	216
4-yil	1000	(40%*2160)=864	8704	1296
5-yil	1000	296	9000	100

1.2.TARQATMA MATERIAL

Nomoddiy aktivlar tushunchasi va ularning turlari

Nomoddiy aktivlar — mahsulot ishlab chiqarish jarayonida korxonaning mulk obyektlaridan foydalanish maqsadida, ishlarni bajarish, xizmatlar ko‘rsatish yoki tovarlarni sotish yoxud uzoq -muddat davomida mamuriy va boshqa vazifalarni amalga oshirish uchun moddiy-mulkiy saqlab turilmaydigan mulklarning identifikatsiya qilingan obyektlaridir.

Quyidagi obyektlarni nomoddiy aktivlarga kiritish mumkin:

• 
  patent;
  
• 
  litsenziyalar;
  
• 
  tovar belgilari, savdo markalari va atamalar;
  
• 
  sanoat namunasi;
  
• 
  dasturiy ta’minot;
  
• 
  mualliflik huquqlari;
  
• 
  gudvill;
  
• 
  franshizalar;
  
• 
  yer va tabiiy resurslardan foydalanish huquqi;
  
• 
  nou-xau.
  

Nomoddiy aktivlarning harakatini hisobga olish

To‘lash uchun olingan nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymati quyidagi xarajatlardan shakllanishi mumkin:
a) egalik huquqiga ega shaxsga shartnomaga muvofiq yon berishga huquqidan to‘langan summa; b) ro‘yxatga olish yig‘imlari, davlat bojlari, patent bojlari va egalik huquqiga ega shaxsning qat’iy huquqiga yon berish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘tkazilgan boshqa shunga o‘xshash to‘lovlar; d) bojxona bojlari va yig‘imlar; e) nomoddiy aktivlarni sotib olish bilan bog‘liq soliqlar, yig‘imlar vа to‘lovlar; f) nomoddiy aktivlarni sotib olish bilan bog‘liq axborotlar va maslahat xizmatlari uchun to‘lanadigan summa; g) nomoddiy aktivlarni sotib olishda ishtirok etgan vositachilarga to‘langan haq; h) nomoddiy aktivlarni yetkazib berish tavakklachiligining sug‘urtasi bo‘yicha xarajatlar; i) aktivlardan vazifasi bo‘yicha foydalanish uchun ishchi holatga keltirish bilan bevosita bog‘liq boshqa xarajatlar.
Nomoddiy aktivlarning analitik hisobi ularning turlari bo‘yicha analitik hisob kartochkalarida (АV-6 shakl) vа 17 – vedomostda yuritiladi.








“Nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi schyotlar” aktiv inventar schyotida yuritiladi. Saldosi debetida bo‘lib, korxona tasarrfufidagi nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymatini ko‘rsatadi.
Debet oboroti 4610 – «Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo‘yicha qarz», 5110, 5210, 6010 va boshqa schyotlar bilan korrespondentlangan holda sotib olingan, qabul qilingan nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymatini ko‘rsatadi.
Kredit oboroti 9220 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishi» schyoti bilan korrespondentlangan holda hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar qiymatini ko‘rsatadi.



Nomoddiy aktivlar turlariga qarab 0400 – schyotining quyidagi schyotlarida hisobga olinadi:
0410-«Patentlar, litsenziyalar vа nou-xau »
0420-«Savdo markalari, tovar belgilari vа sanoat namunalari»
0430-«Dasturiy ta’minot»
0440 -«Yer va tabiiy resurslardan foydalanish huquqlari»
0450 -«Tashkiliy xarajatlar»
0460 -«Franchayz»
0470 -«Mualliflik huquqlari»
0480 -« Gudvill»
0490 -«Boshqa nomoddiy aktivlar».





Obyektlarni nomoddiy aktivlarga o‘tkazish va ularning tarkibi 7 – «Nomoddiy aktivlar» nomli BHMS bilan tartibga solinadi.
Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi 0510 – 0590 schyotlarning kreditida hisobga olinadi. Bu schyotlar passiv, tartibga soluvchi schyotlar bo‘lib, ularning saldosi kreditida bo‘ladi. Bu schyotlarning kredit saldolari hisoblangan amortizatsiya summasini, ya’ni nomoddiy aktivlardan foydalanish davrida qoplangan xarajatlar summasini ko‘rsatadi.
Debet oboroti 9220 « Boshqa aktivlarning chiqib ketishi » schyoti bilan korrespondentlangan holda hisobot davrida hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar amortizatsiya summasini ko‘rsatadi;
Kredit oboroti 2010, 2510, 9400, 3100 va boshqa schyotlar bilan korrespondentlangan holda hisobot davrida hisoblangan amortizatsiya summasini ko‘rsatadi.




1.3.KEYS-STUDY
Nomoddiy aktivlar hisobi
«Guliston» hissadorlik jamiyatining 20.. yil uchun xo‘jalik muomalalarini hisobga olish daftari.

№	Muomalalar mazmuni	Asos bo‘luvchi hujjat	Summa	Schyot aloqasi.
				Dt	Kt
117	Korxona buxgalteriya ishlarini avtomatlashtirish uchun 1 S EXM dasturiy ta’minot sotib oldi,lekin puli to‘lanmadi.	Yuk xati	30000
118	1 S EXM dasturiy ta’minot balansga kirish qilindi.	Dalolatnoma	30000
119	EXM dasturiy ta’minoti uchun eskirish hisoblandi 20%	Buxgalteriya ma’lumotnomasi	6000
120	Tamaki mahsulotlari ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun litsenziya olindi.	Guvohnoma	15000
121	Olingan litsenziya balansda aks ettirildi	Dalolatnoma	15000
122	Korxona tomonidan ishlab chiqariladigan A mahsulot uchun tovar belgisi rasmiy-lashtirildi.	Guvohnoma	6000
123	Tovar belgisi balansda aks ettirildi	Dalolatnoma	6000
124	“Tip Top” tovar belgisi ostida mahsulot ishlab chiqaradigan korxonaga shartnomaga asosan vaqtincha “Tip Top” tovar belgisi-dan foydalanib mahsulot ishlab chiqarish uchun to‘lovga schyot olindi. Lekin puli to‘-langani yo‘q.	Schyot faktura	8000
125	Shartnomaga asosan vaqtincha foydalanish-ga olingan “Tip Top” tovar belgisi ba-lansda aks ettirildi	Dalolatnoma	8000
126	1 S EXM dasturiy ta’minot boshqa korxonaga shartnoma asosida sotildi.	Yuk xati
	A) boshlang‘ich bahosi.		30000
	B) eskirish bahosi		6000
	S) shartnoma bahosi bo‘yicha qabul qildi		25000
127	1S EXM dasturiy ta’minotni sotishdan moliyaviy natijani aks ettiring	Buxgalteriya ma’lumotnomasi.
128	Tamaki mahsulotlari ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun olingan litsenziyaga eskirish hisoblandi 10%	Buxgalteriya ma’lumotnomasi	1500
129	Xodimlar bo‘limi hujjatlarini rasmiy-lashtirishni avtomatlashtirish uchun max-sus dasturiy ta’minot Fanon IIB dan te-kinga olindi.	Dalolatnoma	78000

Vazifa:
1.Muomalalarning noma’lum summalari topilsin, buxgalteriya o‘tkazmalari berilsin.
2. Quyidagi shaklda oborot vedomosti tuzilib schyotlarga tarqatilsin.

Schyot №	Schyotlar nomi	Boshlang‘ich qoldiq		Oborot		Oxirgi qoldiq
		Dt	Kt	Dt	Kt	Dt	Kt
JAMI

3. 
   Nomoddiy aktivlar harakati bo‘yicha dastlabki hujjatlarni rasmiylashtiring (yuk xati, schyot faktura, inventar kartochka, inventar kartochkalar ro‘yxati, dalolatnoma va boshqalar).
   
4. 
   Nomoddiy aktivlar harakat vedomostini rasmiylashtiring.
   

(so‘mda)

№	Nomoddiy aktivlar nomi	Boshlang‘ich qoldiq		Aylanmasi		Oy oxiriga qoldiq
		Dt	Kt	Kirim	Chiqim	Dt	Kt