Mazkur ma'ruzalar kursi 5340500 Qurilish materiallari, buyumlari va

 
Nazorat savollari
1. Konstruktsion plastmassalar dеganda nimani tushunasiz?
2. Polimеrlarning strukturasi va хossalari tushuntirib bеring?
3. Polimеrlarning qovushoqlik va tеplofizik хossalari dеganda nimani 
tushunasiz? 
4. Polimеrlarning mехanik хossalari dеb nimaga aytiladi?
5. Polimеr matеriallarga kanday tеrmik ishlov bеriladi? 
 
 
 

---

32 
Polimer kompozitsiya tayyorlash va har bir komponentning vazifalari 
Polimer kompozitsiyalarni tayyorlash operatsiyalari quyi- dagi asosiy 
ishlardan iborat: komponentlarni aralashtirish; quritish; eritish; maydalash. 
Aralashtirish texnologik jarayon bo‗lib, polimerga qo‗shim- cha qo‗shish 
bilan uning xossasini o‗zgartiradi va kompozitsiyani gomogenizatsiyalaydi. 
Qo‗shiluvchilarni aralashtirishdan avval komponentlarni elaklash, quritish va 
kerak bo‗lsa namlash va tortib olish kerak. Ayrim hollarda qoldiqlar tegirmonda 
maydalanib aralashtirishga uzatiladi. Elaklash asosiy materialni yirik aglomeratlar 
va begona qo‗shimchalardan ajratish uchun amalga oshiriladi. 
Polimer materiallarini quritish g‗ovaklar, yoriqlar va boshqa salbiy 
holatlarning oldini olish maqsadida yuqori namlik sharoitida bajariladi. 
Yirik masshtablardagi ishlab chiqarishlarda tortish ishlarini dozatorlar
yordamida, kichik miqdorli ishlab chiqarishlarda esa oddiy tarozilarda bajariladi. 
Maydalash ishi maxsus tegir- monlarda amalga oshiriladi. 
Polimerlarni to‗ldirgichlar va ikkilamchi materiallar bilan aralashtirishni 
barabanli aralashtirgichlarda bajariladi. Masalan, quyida gorizontal silindrik 
ko‗rinishga ega bo‗lgan aralashtirgich tasvirlangan (4-rasm). 
4-rasm. Baraban tipli aralashtirgichlar: 
a – gorizontal; b – bochkasimon aralashtiruvchi o‗qli; 
d – bitubli vertikal; e – «V» simon; f – tetraedrik shaklli. 
Materiallarning aylanma harakati tufayli aralashtirgichlarda komponentlar 
aralashadi. Jarayon jadal ketishi uchun aralashtirgichlardan foydalaniladi. 
Aralashtirish sifati bir tarkiblilik koeffitsiyenti (VC) bilan baholanishi 
mumkin: 

---

33 
√
( 
) 
, 
bu yerda: n – tahlil uchun olingan namunalarning soni; C – 
i
-chi namunadagi 
aralashayotgan komponentning konsentra tsiyasi; C
i
– ideal aralashtirishda ushbu 
komponentning konsentratsiyasi. 
Aralashtirishning eng yuqori holatiga polimerlarning boshqa tarkiblar bilan 
oquvchan holatda aralashishida erishiladi. Jarayonlar davriy va bosqichli amalga 
oshiriladi. Davriy aralashtirish jarayonlarida kuraklar ishlatiladi. Bundagi
jara- yon ko‗p mehnatni talab etishi bilan birga poimerlarning destruksiyalanishi 
(parchalanishi) sodir bo‗ladi. 
Polimerlarni eritish ikki bosqichda bajariladi, bo‗ktirish va eritish: 
– bo‗ktirish – polimer va erituvchining diffuziyalanish koeffitsiyentlari 
farqining kattaligi hisobiga; 

eritish jarayonlari aralashtirishning samarali bo‗lishiga imkon beradi. 
Erituvchilarga quyidagi talablar qo‗yiladi: 

polimerni nisbatan yaxshi erituvchan bo‗lishi; 

polimerning erituvchi bilan chegarasiz aralashuvchan bo‗lishi; 

qovushqoqlikning maksimal gradiyentiga ega bo‗lishi, qovuqshqoqlik harorat 
o‗zgarishi bilan sezilarli o‗zgaruvchan bo‗lishi (bu keyingi texnik 
operatsiyalarni osonlashtirishi mumkin – filtrlash, deaeratsiya); 

uchuvchanlikning optimal darajasiga ega bo‗lishi; 

qovushqoqlikning konsentratsion qiymati kam bo‗lishi; 

kimyoviy qarorli, erituvchining boshqa komponentlariga inert bo‗lishi; 

toksik, yong‗inga va portlashga xavfsiz bo‗lishi; 

iqtisodiy tejaluvchan bo‗lishi kerak. 
Tayyorlash 6–24 soat davomida bo‗lishi mumkin.