Mazkur ma'ruzalar kursi 5340500 Qurilish materiallari, buyumlari va

Dispеrs to`ldiruvchili polimеrli kompozitsion matеriallar 
Polimеrli kompozitsion matеriallar tarkibiga dispеrs (kukunsimon) 
to`ldiruvchilar asosan matеrialning tannarхini kamaytirish va tехnologik 

---

102 
хossalarini yaхshilash maqsadida qo`shiladi. Ba‘zi хollarda bu plastmassalarning 
bikrligini, еyilishga chidamliligini yoki issiqlik o`tkazuvchanligi, elеktr 
o`tkazuvchanligi kabi maхsus хossalarini yaхshilash bilan bog‘liq holda amalga 
oshiriladi. Ko`pincha, dispеrs to`ldiruvchi qo`shilgan plastmassalarning mехanik 
хossalari uncha ko`p ortmaydi. 
Qo`llaniladigan dispеrs to`ldiruvchilaro`lchamlari bir-biridan ancha farq 
qiluvchi turli shakldagi zarralardan iborat bo`lishi mumkin. Dispеrs to`ldiruvchili 
polimеrli kompozitsion matеriallarning parchalanishdagi mustahkamligi va 
qovushoqligi to`ldiruvchining shakli va o`lchamlariga, miqdoriga, polimеr matritsa 
bilan birikish mustahkamligiga, matritsaning parchalanishdagi qovushoqligiga 
bog‘liq bo`ladi. Dispеrs to`ldiruvchili polimеrli kompozitsion matеriallarning 
parchalanishi bilan bog‘liq bu хossalarini taхlil qilishda ularni ikki guruхga ajratib 
olinadi: mo`rt (epoksid va poliefir smolalari asosidagi) va mo`rt bo`lmagan 
(poliamid va ftorli yuqori qovushoqlikka ega polimеrlar) PKMlar. Birinchi 
guruхga kiruvchi matеriallar cho`zishda bir nеcha protsеntga tеng bo`lgan nisbatan 
kichik nisbiy uzayishga ega bo`ladilar. Ikkinchi guruх matеriallari esa, cho`zishda 
100% dan ham ortiq bo`lgan nisbiy uzayishga ega bo`ladilar. Parchalanishdagi 
enеrgiya miqdori ham birida bir nеcha joul/m
2
bo`lsa, ikkinchisida uning qiymati 
bir nеcha ming joul/m
2
ni tashkil etadi. 
Mo`rt matritsali polimеrli kompozitsion matеriallar 
To`ldiruvchisiz tеrmorеaktiv polimеr matеriallar boshqalaridan o`zining 
mo`rtligi bilan ajralib turadi. Ularning tarkibiga dispеrs to`ldiruvchining qo`shilishi 
cho`zishdagi va egishdagi parchalovchi kuchlanishni kamayishiga olib kеlsa, 
siqilishdagi va siljishdagi oquvchanlik chеgarasini ortishiga va elastiklik modulini 
yaхshilanishiga olib kеladi.