Mazkur ishchi o‘quv dasturi Bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti Kengashining 2020 yil " " dagi yig‘ilishida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etilgan.

Z ubturum, bargizub (Podorojnik bolshoy) - Plantago major L. Katta zubturum Zubturumdoshlar - Plantaginaceae oilasiga mansub bulib, kalta va yugon ildizpoyali, poyasiz kup yillik o’t o’simlik. Yer ustki kismini ildizoldi barglari va 10-50 sm balandlikdagi gul uki tashkil kiladi. Barglari uzun, kanotli bandli, keng tuxumsimon yoki keng ellipssimon, tekis kirrali, 3-9 ta yoysimon asosiy tomirli bula- di. Gul uki bitta yoki bir nechta. Mayda, kurimsiz, turt bulakli gulla­ri gul uki uchidagi boshoksimon tupgulga joylashgan. Mevasi - tuxum­simon, kup urugli kusakcha. Zubturum iyun-sentyabr oylarida gullaydi va mevasi yetiladi.
6.15-rasm. Zubturum, bargizub (Podorojnik bolshoy) - Plantago major L.
Zubturum yul chekkalarida, arik, daryo, bulok buylarida, boglarda, botkokliklarda, dalalarda, ekinzorlarda, utloklarda, urmon chetla- rida usadi. Tibbiyotda zubturumning bargi bilan yer ustki kismi ishla- tiladi. Barglari yil buyi kalta bandli kilib kirkib olinadi va tez- likda soya yerda kuritiladi. Yer ustki kismi usimlik gullagan vaktda yigiladi va kuritilmasdan undan shira olish uchun farmatsevtika za- vodlariga yuboriladi. Zubturum bargi bilan yer ustki kismi tarkibida 0,1% efir moyi, shillik moddalar, saponinlar, aukubin glikozidi, S vitamini (300 mg% gacha) va K vitamini, 4,5-32,91 mg% karotin, flavonoidlar (lyu- teolin, apigenin, baykalalien va ularning glikozidlari), organik kislotalar, oshlovchi va boshka biologik faol moddalar, urugida 22% gacha yog, saponinlar, 44% gacha shillik va boshka biologik faol modda­lar mavjud.
Katta zubturumning dorivor preparatlaridan (damlamasi, yangi yigib olingan bargi yoki yer ustki kismining konservatsiya kilingan shirasi, shirasidan tayyorlangan plantaglyutsid preparati) me’da-ichak kasalliklari (gastrit, enterit, enterokolit), yugon ichakning yalligla- nishi, me’da va un ikki barmok ichakning yara kasalligini davolashda foydalaniladi. Bundan tashkari, me’da shirasining kislotaliligi ka- mayib ketgan lollarda xam ishlatiladi. Bargi yoki yer ustki kismi shi­rasi bilan tuzalishi kiyin bulgan kolit kasalligi va yaralar davola- nadi.
Zubturum bargi yutalga karshi ishlatiladigan yigmalar-choylar tarkibiga kiradi. Zubturum kadimdan xalk tabobatida turli kasal- liklarni davolashda keng ishlatilib kelingan usimlik xisoblanadi. Uning bargi bilan Abu Ali ibn Sino uz vaktida kiyin bitadigan yara- larni, shishlarni (xavfli shishlarni xam), kuz yalliglanishi, jigar, buyrak va boshka kasalliklarni davolagan xamda kon tuxtatish uchun ishlatgan. Jigar va buyrak kasalliklarida xamda kon tupurishda be- morga zubturum urugining kaynatmasini ichirgan.
Bargidan tayyorlangan damlamasi yoki kuritilmagan barg shirasi xalk tabobatida nafas yullari, kuz, teri, bezgak, yugon ichak yalligla- nishi va turli yukumli kasalliklarni xamda kuydirgini davolashda ishlatilgan. Zubturum bargi yana upka va me’da raki kasalligini davolash uchun damda nafas yullari kasalliklarida balgam kuchiruvchi vosita sifa­tida ishlatiladi. Yaralar, chipkon va kesilgan yerlarni davolash uchun yangi uzib olingan bargi ezib boglanadi.
Z ubturum urugidan tayyorlangan kaynatmasi yoki shakarga ara- lashtirib kovurilgan urugi bilan yutal, isitma, va boshka kasal- liklar davolanadi. Zubturumning yangi yigilgan bargini ezib teng mikdorda shakar aralashtiriladi va issik joyda uch xafta saklanadi. Sung shu aralashmadan ajralib chikkan shiradan kuniga 3-4 choy koshi- kda upka va me’da raki kasalligini davolash uchun bemorga ichiriladi.
Kunjut (Kunjut indiyskiy) - Sesamum indicum L. Kunjut Kunjutdoshlar - Pedaliaceae oilasiga mansub bulib, buyi 60-100 sm ga yetadigan bir yillik o’t o’simlik xisoblanadi. Poyasi tik usadi, shoxlangan, turt-sakkiz kirrali. Poyasining pastki kismidagi barglari yumalokrok urta kismidagilari keng nishtarsimon yoki chuzik tuxumsimon, yukoridagilari nishtarsimon, xammasi tekis yoki tishsimon kirrali bulib, poyasi bilan shoxlarida bandi yordamida ketma-ket yoki karama-karshi urnashgan. Yirik och pushti yoki pushti rangli gullari 1-3, ba’zan 5 tadan barg kultigiga joylashgan. Mevasi - turtkirrali, kupurugli, pishganda ochiladigan kusak.