Maxsus ta’limi vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika

3. Yorug’likning ikki dielektrik chegarasida qaytishida va sinishida qutblanishi.
Ikki izotrop dielektrik chegarasida yorug’lik qaytganda yoki singanda ham yorug’likning qutblanish hodisasi, ya’ni elektr (yoki magnit) vektori tayinli bir yo’nalishda bo’lgan yorug’lik to’lqinlari ajralish hodisasi yuz beradi. Qutblanishning bu usulini Malyus kashf etgan; u shu shishadan qaytgan nur atrofida kristallni burganda yorug’lik intensivligi davriy ravishda ortishi va kamayishini, ya’ni shishadan qaytish yorug’likka turmalin orqali o’tishga o’xshab ta’sir qilishini tasodifan payqab qolgan. To’gri, bu holda kristallning ma’lum bir vaziyatlarida yorug’lik butunlay so’nib qolmagan, balki faqat kuchayib va susayib turgan.
Yorug’likning qaytishida qutblanish hodisasini va uning qonunlarini quyidagicha o’rganish mumkin. Tabiiy yorug’likning parallel dastasi (16.2-rasm) S₁S₁ shisha ko’zguga tushayotgan bo’lsin; bu ko’zgu O o’qqa sharnir bilan mahkamlab qo’yilgan. Yorug’likning tushish burchagi har qanday bo’lganda ham bu qurilma vositasida biz O o’qni qaytgan nur bo’ylab yo’naltirishimiz va shunday qilib ko’zguni O o’q atrofida aylantira olishimiz mumkin. Qaytgan yorug’lik T₂ turmalin plastinkasi yordamida tadqiq etiladi, bu plastinka ham qaytgan nur atrofida burila oladi. T₂ plastinka burilganda kuzatuvchining ko’zi yorug’lik kuchayganini va susayganini ko’radi.

16.2-rasm. Yorug’likning qaytishda qutblanishini tadqiq etish. S₁S₁-yorug’lik nurini qutblovchi shisha ko’zgu; T₂ –analizator sifatida ishlatilayotgan turmalin plastinkasi.
Ravshanki, tajribani teskaricha qilib ko’rish, ya’ni yorug’lik manbai bilan kuzatuvchi ko’zining o’rnini almashtirish va analizator sifatida shisha ko’zgudan foydalanish mumkin.
Albatta, tajribani turmalinsiz ham o’tkazish mumkin, buning uchun ikki shisha ko’zgudan foydalanish mumkin, bulardan biri S₁S₁ bo’lib, u qutblovchi (polyarizator) bo’ladi, ikkinchisi S₂S₂ bo’lib,

16.3-rasm. Yorug’likning qaytishida qutblanishini tadbiq etishga mo’ljallangan asbob sxemasi; bu asbobda polyarizator va analizator sifatida S₁S₁ va S₂S₂ shisha ko’zgular ishlatiladi.
u analizator bo’ladi. Bu asbobnining sxemasi 16.3-ramda ko’rsatilgan