Maxsus ta’lim vazirligi

2.2. Fuqarolik huquqiy hujjatlarning vaqt hudud bo’yicha amal qilishi va sharhlanishi

Fuqarolik qonunlari muayyan hududga taalluqlidir. O’zbekiston Respublikasining normativ hujjatlari O’zbekiston hududida amalda bo’ladi. O’zbekiston qonun hujjatlarida va boshqa normativ hujjatlarda muayyan qoidalarning ma`lum viloyat, shahar yoki tuman hududidagina tadbiq qilinishi to’g’risida ko’rsatmalar bo’lishi mumkin.

Fuqarolik qonunlarining shaxslarga nisbatan tadbiq etilishi deyilganda, uning barcha shaxslar, jumladan, fuqarolar (O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, boshqa davlatlarning fuqarolari, fuqaroligi bo’lmagan shaxslar) va yuridik shaxslar (mahalliy, xorijiy, qo’shma yuridik shaxslar)ga nisbatan bir xilda qo’llanishi tushuniladi. qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.

Fuqarolik qonun hujjatlari umumiy qoida bo’yicha barcha uchun umummajburiy hisoblanadi. Lekin muayyan sohani tartibga solishga qaratilgan qonun hujjatlari faqat shu soha vakillariga taalluqli bo’ladi. Masalan, “Aktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi qonun aktsiyadorlik jamiyati va uning aktsiyadoriga, “Noshirlik faoliyati to’g’risida”gi qonun noshirlar va ularning faoliyatini tartibga solinishiga qo’llaniladi. Muayyan sohani tartibga soluvchi qonun hujjati shu soha vakillari bo’lmagan shaxslarga tadbiq etilmaydi.

Fuqarolik qonunlari ijtimoiy hayot munosabatlarida kun sayin vujudga kelayotgan munosabatlarni to’la o’z ichiga olgan qoidalarni bera olmaydi. Turmushda fuqarolik huquqi normalari bilan nazarda tutilmagan yangi munosabatlar ham paydo bo’lishi mumkin. SHu sababli fuqarolik huquqida analogiya (qiyoslash, o’xshatish)ga yo’l qo’yiladi.

O’zbekiston Respublikasi FKning 5-moddasiga asosan fuqarolik huquqiy munosabatlari qonun hujjatlari yoki taraflarning kelishuvi bilan to’g’ridan-to’g’ri tartibga solinmagan hollarda fuqarolik qonun hujjatlarining o’xshash munosabatlarni tartibga soluvchi normasi qo’llaniladi (qonun o’xshashligi). Agar qonun o’xshashligidan foydalanish mumkin bo’lmasa, taraflarning huquq va burchlari fuqarolik qonun hujjatlarining umumiy negizlari, oqillik va adolat talablariga amal qilgan holda belgilanadi.

Yuqorida ko’rsatilgan normaga binoan o’xshatish ikki turga bo’linadi: