Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti

boshkarishni takomillashtirishdagi urni.


1972 yildan mamlakatda Tashkiliy-farmoyish xujjatlarini tayyorlash va rasmiylashtirishning Umumdavlat yagona koidalari xamda xujjatlar bilan ishlashni tashkil etishning yagona koidalari amal kila boshladi. Bu yunalishdagi ishlar muttasil rivojlantirib borildi, yana bir kator davlat yagona nusxalari tasdiklandi. 1984-1986 yillarda Umumdavlat xujjatshunoslik va devonxona ishi ilmiy tadkikot instituti boshkaruvining xujjat asoslarini tashkil etishning mukammal tizimini ishlab chikdi, bu tizim “Boshkaruvni xujjatlar bilan ta’minlashning davlat yagona tizimi” nomi bilan yuritildi. Xozirda bu yunalishdagi ishlarni kompyuterlashtirilgan asoslarga kuchirish yuzasidan keng kulamli ish olib borilmokda.
Uzbek tiliga Davlat makomi berilgan bugungi kunda uzbek tilida mukammal xujjatchilikni yaratish eng dolzarb vazifadir. Muassasa, tashkilot, korxona va firmalardagi ishni ishlab chikarish tarakkiyotiga muvofik tashkil etishda, umuman, boshkaruv soxasida xujjatlarning urni va axamiyati bekiyosdir.
Xar kanday xujjat muayyan axborotni u yoki bu tarzda ifodalash uchun xizmat kiladi va shu sababli xar kanday xujjatdagi asosiy unsur, bu tildir.
“Uzbekiston Respublikasining Davlat tili xakidagi” Konunning 7-moddasida “Uzbekiston Respublikasida muassasa, korxona, tashkilot va birlashmalarda ish Respublika davlat tilida yuritiladi” deb yozilgan va 22-moddasida ish kogozlarining matnlarii uzbek tilida bulishi talabi kuyilgan ekan, bu vazifalarni amalga oshirish kandaydir uzboshimchalik va uzibilarmonchilik tarzida borishi kerak emas. Aks xolda u xujjatlarda xilma-xillikka va idoralararo tushunmovchilikka olib keladi.
Ish yuritish tadbirkor vazifalari ichida muxim urin egallaydi.
Ish yuritish axvoli okibatida xar bir tadbirkor tizimining ish uslubini belgilashni gapirish mubolaga bulmaydi. Ish yuritish vazifalari, ya’ni xujjatlar Bilan ishlashni takomillashtirish yullari kuyidagilardir:
- firma yoki ularning boshliklari tomonidan junatiladigan xujjatlarni aloxida kitobga ruyxatga olish, xujjatlar junatilayotganda ularning rakamini yozib kuyish kerak, shu xujjatning va uning rakamiga suyanishi kerak;
- xar bir kelgan xatga javob kiska vakt ichida tashkilot manziliga yuboriladi. Xaar bir xujjatning mazmuni va ba’zi bir savollarini aniklash uchun va tezkorlik Bilan zarur ma’lumotni berish uchun aloka telefonii, xujjatningn junatilgan va tuzilgan kuni kuyilishi kerak;
agar ilova keltirilgan bulsa, u xolda xujjat oxirida shu xakda belgi bulishi kerak. Agar xat bir kator maxsus ma’lumotga ega bulsa, u xolda xat boshida, yuoshlik butun xujjatning moxiyatiga berilmasdan xatni malakali echimi uchun biror bir mutaxassisga yuborishi mumkinligi xakida kiska ma’lumot beriladi.

3.Xujjatlar shaklini bir turga keltirish tizimi.

Xujjatlarni unifikatsiyalash, ya’ni ularning shakllarini bir turga keltirish muxim axamiyat kasb etadi. Barcha korxonalar uchun xujjatlarning majburiy standart shakllarini joriy etish bilan bu soxani tularok unifikatsiyalash mumkin.
Xozirgi paytda boshkarish apparatida, xujjatlarni bir turga keltirish tizimi kuyidagicha olib boriladi:
1) standartlarning va texnik shartlarning bir turga keltirish tizimi;
2) rejalashtirilgan xujjatlarning bir turga keltirish tizimi;
3) tashkiliy-idoraviy xujjatlarning bir turga keltirish tizimi;
4) boshlangich xisobga xujjatlarni bir turga keltirish tizimi;
5) xisob-pul xujjatlarni bir turga keltirish tizimi;
6) korxona va tashkilotlarning moliyaviy, boshlangich va buxgalteriya xisob
xujjatlarining BTKT;
7) statistik xisob xujjatlarning BTKT;
8) narx-navoni kuyish buyicha xujjatlarning BTKT;
9) xom-ashyo va texnik-ta’minot utkazish buyicha xujjatlarning BTKT;
10) savdo buyicha xujjatlarning BTKT;
11) tashki savdo buyicha xujjatlarni BTKT;
12) kurilish uchun loyixalashtirilgan xujjatlarni BTKT;
13) konstruktorlashgan xujjatlarning yagona tizimi;
14) texnologik xujjatlarni yagona tizimi;
15) ixtiro va kashfiyotlar buyicha xujjatlarni BTKT;
16) ijtimoiy-ta’minot buyicha xujjatlar formasini BTKT.

Rejalashtirilgan vazifa xujjat shaklini bir turga keltirishning asosiylardan biri xisoblanadi. CHunki u reja bajarilishini ta’minlaydi va undan xar bir korxona, tashkilot va firmalar boshkaruv faoliyatidan foydalaniladi.

Ular xam asosiy zaruriy kism (rekvizit) larni joylashish pogonalariga bulinadi. Birinchi pogonada xujjatlarning nomlari, muassasa va idoralarning nomlari, xujjatni amal kilish muddati kursatiladi. Ikkinchi pogonada xujjatning kodlangan belgilari kursatiladi. Uchinchi pogonada mazmundor kismi, shaxsan kursatkichlarni belgilaydi. Turtinchi pogonada (rasmiylashtiriladigan) lavozimlarning nomlari va imzoning sharxi, imzo kuyilgan sana kursatiladi. Xujjatlar shaklini bir turga keltirilgan xujjatlar turlariga balans, byudjet, rejalashtirilgan vazifa, buyurtma, talabnoma, naryad, naryad-buyurtma, ruyxat, dastur-reja, majlis bayoni-buyurtma, rejalashtirilgan xisob, smeta, titul ruyxati kiradi.
Tashkiliy idoraviy xujjatlar shaklini bir turga keltirish tizimi, boshkarmalararo xususiyatiga ega bulib, bu tizim barcha muassasa va boshkaruv apparatlarida ishlatiladi.
Xulosa
Xujjatlar kishilik jamiyatini uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Xujjatlar kechagina vujudga kelgan emas balki, kishilik jamiyati shakllanishi bilanok bu jamiyat a’zolari uzaro munosabatlaridagi muayyan muxim xolatlarni muntazam va kat’iy kayd etib borishga extiyoj sezganlar.
Ish yuritish fanining predmeti xujjatlar bilan ishlash va ularni tugri rasmiylashtirishdir.
Xujjat – boshkarish jarayonini amalga oshirish uchun zarur bulgan faktlar, vokealar, xodisalar tugrisidagi axborotni maxsus materialda turli usullar bilan mustaxkamlash vositasi.
Xujjatlashtirish – funksional vazifasiga kura, bir turli va uzaro boglik xujjatlar tuplami.
Xujjatlashtirish va ish yuritishning axamiyati ikki omil bilan baxolanadi. Birinchidan, boshkaruv mexnatining umumiy xajmida ish yuritish jarayonlarining salmogi katta bulib, 30-60 foizga etadi. Korxonalarni boshkarish jarayonida minglab xilma-xil xujjatlardan foydalaniladi. Ishlab chikarishga oid jarayonlarning aksariyati xujjatlashtirish yordamida boshlanadi, amalga oshiriladi, nazorat kilinadi, xisobga olinadi, tartibga solinadi va nixoyasiga etkaziladi.
Xujjatlarni unifikatsiyalash, ya’ni ularning shakllarini bir turga keltirish muxim axamiyat kasb etadi. Barcha korxonalar uchun xujjatlarning majburiy standart shakllarini joriy etish bilan bu soxani tularok unifikatsiyalash mumkin.

Tayanch iboralar:

Ish yuritish, xujjat, xujjatlashtirish, standart shakl, yagona koida, mukammal tizim, muayyan axborot, asosiy unsur, Davlat tili, unifikatsiya, rekvizit, funksional vazifa.
Savollar.
1. Ish yuritish deganda nimani tushunasiz va uning asosini nima
tashkil etadi?
2. Xujjat nima va u kanday vazifani bajaradi?
3. “Uzbekiston Respublikasi Davlat tili xakida”gi konunda ish
yuritish tugrisida nima deyilgan?
4. Xujjatlarni unifikatsiya kilish deganda nimani tushunasiz?
5. Xujjatlarni bir turga keltirish tizimi kanday olib boriladi?
6. Xujjatlarning zaruriy kismlari deganda nimani
tushunasiz?