Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

xuquqiy-me’yoriy asoslari. Xarajatlarni guruhlanishi. 
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash hsharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda 
xarajatlar alohida o‘rin tutadi. Xarajatlar mahsulotlarni ishlab chiqarish, tovarlar sotish, ishlar 
bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan sarflarning puldagi ifodasidir. Xarajat – bu 
moddiy resurslarni sotib olishga qilingan sarflar bo‘lib‚ daromadlar va xarajatlar konsepsiyasiga 

---

158 
ko‘ra‚ shu davrning o‘zida daromad keltirishi kerak. Xarajatlarga milliy standartlarda quyidagicha 
ta’rif beriladi: «
Xarajatlar
–aktivlarning qisqarishi yoki sarflanishi natijasida iqtisodiy 
resurslarning kamayishi, shuningdek daromadlarni olishga oid xo‘jalik sub’ektining odatiy 
faoliyati natijasida majburiyatlarning paydo bo‘lishidir»
30
Xarajatlarini hisobga olishning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi: 
- iqtisodiy natijalarini hisobga olgan holda boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun sub’ekt 
ma’muriyatini zarur ma’lumotlar bilan ta’minlash; 
- chetga chiqishlarni aniqlash maqsadida haqiqatda sarflangan xarajatlarni kuzatish va nazorat 
o‘rnatish, ularni me’yoriy va rejadagi hajmi bilan taqqoslash va kelgusidagi iqtisodiy strategiyasini 
shakllantirish; 
- ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlarni baholash va moliyaviy natijalarni hisoblash uchun 
ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini hisoblash; 
- sub’ekt tarkibiy bo‘linmalari ishlab chiqarish faoliyatining iqtisodiy natijalarini aniqlash va 
baholash; 
- uzoq muddatli xususiyatga ega bo‘lgan ishlab chiqarish texnologiyalarining qoplanishi, 
bozorlarda sotilayotgan mahsulotlarning turlari bo‘yicha rentabellik darajasi, ularga qo‘yilgan 
kapitallarning samaradorligi va faoliyati bo‘yicha boshqaruv hisobi ma’lumotlarini bir tizimga 
keltirish.
 
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari xarajat kalkulyasiya moddalari bo‘yicha ishlab chiqarish 
turlari, xarajatlarning vujudga kelish joylari, mahsulot turlari bo‘yicha buxgalteriya hisobida aks 
ettiriladi. Xarajatlarni hisobga olish hamda mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilishdan asosiy maqsad 
ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq xarajatlarni o‘z vaqtida, to‘laligicha va haqqoniy aniqlash, shu 
bilan birga ayrim mahsulotlarning haqiqiy tannarxini hisoblash hamda korxona resurslari va pul 
mablag‘larining ishlatilishi ustidan nazoratni o‘rnatishdir.