Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

24-mashq. Matnni ko`chiring. Grammatik shakllarning ostiga chizing.
Ta`mirlangan avtomobillarning ish sifatini va puxtaligini oshirish uchun turli xildagi keng qamrovli kompleks tadbirlar amalga oshiriladi, ulardan asosiylari quyidagilar hisoblanadi: ishlab chiqarishni tashkil qilishning ilg`or shakllarini qo`llash; yuqori ish unumiga ega bo`lgan mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan texnologiya uskunalarini joriy etish; fan va texnikaning oxirgi yutuqlaridan ta`mirlash texnologik jarayonlarida foydalanish; korxonalar, sexlar, uchastkalar va ish joylarining moddiy-texnik ta`minotini tashkil etishni mukammallashtirish; ta`mirlashda amaldagi davlat standarti talablariga javob beruvchi texnik hujjatlardan foydalanish; texnologik va mehnat intizomiga qat`iy rioya qilish, ishlab chiqarish jarayonining aniq bajarilishini ta`minlash; mehnatga haq to`lashning ilg`or shakllarini qo`llash, ijrochilarni moddiy va ma`naviy rag`batlantirish; ish joylarini rejali attestatsiyadan o`tkazib, sistematik ravishda mukammallashtirish; mahsulot sifatini bozor iqtisodiyoti talablariga mos ravishda, zamonaviy texnika va texnologiya yordamida oshirish; avtomobillarni ta`mirlash korxonalari sharoitida mahsulot sifatini boshqarishni mukammallashtirish.
25-mashq. Berilgan matndagi nuqtalar o`rniga kerakli grammatik shakllarni qo`ying.
… qaysi hovli … kirmang, hammasida ayollar o`choq va tandirlar … o`t qalab, xonaki taom va anvoyi shirinliklar tayyorlash taraddudida. Ular yuvinish uchun suv isitishadi. Uy xodimlari esa xojalari … kichkintoylari .. yasantirishadi, ovqat pishirish … yordamlashadi. … Jo`rjiy Zaydon ("Farg`ona kelini". 7-bet).
26-mashq. Berilgan she`rdagi o`zgalovchi kategoriyaga mansub grammatik shakllarni toping.
Derazamning oldida bir tup
O`rik oppoq bo`lib gulladi
Novdalarni bezab g`unchalar
Tongda aytdi hayot otini …
va shabboda qurg`ur ilk sahar
olib ketdi gulning totini.
Hamid Olimjon.
27-mashq. Matndagi sintaktik kategoriyalarni aniqlang.
Vatan! Sen bizga qanchalar qadrli va yaqinsan. Bir hovuch tuprog`ing ko`z mudom. Sendan yiroq ketishni, sendan ayrilishni istamaymiz. Chunki, sening sog`inching o`rtagan dilga o`zingdan bo`lak davo yo`q.
Bugun hur va ozodsan. Biz – farzandlaring sening shu hurliging, ozodliging, erking uchun jonni garovga qo`yib xizmat qilamiz. Sening har qarich tuprog`ing, har bir maysang, umri asrlarga bo`ylashgan chinorlaring, giyohsiz sahro-yu qorli tog`laring biz uchun ulug` tuhfadir.
4. Fe’l. fe’l yasalishi.
5. Mustaqil, ko’makchi, to’lqsiz fe’llar.
6. Tuslanishli, tuslanishsiz fe’llar, o’timli va o’timsiz fe’llar.
7. Fe’lning grammatik kategoriyalari.
8. Nisbat kategoriyasi, bo’lishli, bo’lishsizlik shakli.
9. Fe’llarda mayl, zamon, shaxs-son kategoriyalari.