Maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona politexnika instituti

AGROBANK BUVAYDA FILIALINING TASHKIL TOPISH VA RIVOJLANISH TARIXINI, UNGA IJTIMOIY-IQTISODIY TAVSIF BERISH
Jahon iktisodiyotida xaligacha davom etayotgan tanglik dunyoning ko‘plab mamlakatlarida tijorat banklari likvidliligining zaiflashuviga, yirik mikdorda aktivlar bilan ta’minlanmagan pullarning muomalaga chikishiga, tulov balanslari kolatining yomonlashuviga va pirovard natijada, milliy iktisodiyotlarning resessiya xolatiga tushib kolishiga olib kelmokda. Bu esa, o‘z navbatida, tijorat banklarining aktivlari samaradorligini samarali boshqarish, ularning bank tizimini rivojlantirishdagi rolini qayta ko‘rib chiqish zaruriyatini taqozo etmokda.
Xalqaro bank aktivlari samaradorligini ta’minlashdagi turli nomutanosibliklar halkaro mikyosda banklar inkirozga yuz tutishiga kamda halqaro iktisodiy o‘sish ko‘rsatkichlarini pasayishiga olib keladi. Jumladan, 2007—2008 yillarda AKSHda ipoteka kreditlari bUyicha muammoli kreditlarning 700 mlrd. dollardan oshib ketganligi, ipoteka kreditlari riskini balolash va bartaraf etish bUyicha zarur choralar kurilmaganligi okibatida yirik moliyaviy tuzilmalar va kompaniyalarning likvidligi pasaydi, natijada ularning Xalqaro fond bozorlaridagi kimmatli koYeozlarining kiymati pasayib ketdi.
Bu kolat, uz navbatida, bir kator rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarish kajmining pasayishiga, aholining ishsizlik darajasi oshishiga kamda banklarning bankrot bo‘lishiga olib keldi. Bunday sharoitda Xalqaro mikyosda bank tizimining amal qilishmexanizmlarini tadqiq, etish, Xalqaro bank aktivlarining shakllanish va taksimlanish tamoyillarini Urganish dolzarb masalalardan biridir.
Tijorat banklarining faoliyatida aktivlarni samarali joylashtirish strategiyasini ishlab chikishi kamda uni amalga oshirishni nazorat kilish, bank kengashining rolini oshirish va aktivlarni joylashtirishda oqilona karorlar kabul qilishjarayonini takomillashtirish talab etiladi. Bunga esa bevosita tijorat banklarida korporativ boshkaruv shaklini keng joriy qilishorqali erishish mumkin. Shuningdek, banklarning mustakil rivojlanishi va resurslarni samarali boshkarish ularda bank menejmenti sifatini oshirishni talab etadi kamda bu kam korporativ boshkaruv bilan bog‘likdir.
Hozirgi sharoitda rivojlangan mamlakatlarda singari Uzbekistonda xam banklarni korporativ boshkaruv masalalari, asosan, tartibga soluvchi davlat organlari tomonidan amalga oshirish talab etilmokda. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshkaruvining 2000 yil 24 iyundagi 11/6-sonli bayonnomasi, ”Tijorat banklarida korporativ boshkaruv Nizomi ishlab chikilib, shunga muvofik, banklarda korporativ bosh«aruv ishlari tashkil etiladi. Korporativ boщaruv tushunchasi 1970-yillarning oxirida AKSHda qo‘llanilgan. Buning sababi o‘sha Korporativ boshkarish turli mamlakatlarda turlicha talkin kilinadi. AKSHda va Angliyada kompaniyalarning kapitaliga kupchilik aloxida shaxslar va firmalar egalik kiladi. Korporativ bosh«aruvning kontinental modeli amal kiluvchi davlatlarda (Yevropa, MDK, Lotin Amerikasi) asosan, jamiyat ulushi guruџarga tegishli bUladi. Shundan kelib chikib, ushbu mamlakatlarda AKSHga nisbatan kapital taksimoti va unda ovozlar berilishi konsentrasiyasi nisbatan yukori. Bundan tashkari, ayrim kollarda 50 foiz aholisi to‘g‘ridan-tug‘ri yoki bilvosita kompaniyalarning aksiyalariga egalik kiladi. Germaniyada esa ushbu ko’rsatkich 20 foizni tashkil kiladi. Shundan xulosa qilish mumkinki, tijorat banklari faoliyatini boshkarishning ikki modeli ”menejerlar xukmronlik qiluvchi model” AKSH amaliyotida qo‘llaniladi va Yevropa mamlakatlarida kullaniladigan “aksiya paketiga ega aksiyadorlar kukmronlik kiladigan" modellarni ajratib ko‘rsatish mumkin