Maxsus son [2]. 022 O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi

Maxsus son [2]. 2022
45
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
Нурота флорасида Сиверс астрагалининг табиий ҳолда 
тарқалган майдонларининг сақланиб қолганлиги, чорва мол-
лари томонидан пичан ҳамда кўкат ҳолида ҳам хуш кўриб 
истеъмол қилиниши, таркиби озиқ моддаларга бойлиги ва 
юқори ҳосил тўплаши (аҳоли бундан 50-60 йил аввал Сиверс 
астрагалидан қишлов учун кўплаб пичан жамғарган) назарда 
тутилиб, уни маданийлаштиришга диққат-эътибор қаратилди.
Тадқиқот манбаи сифатида астрагалнинг яйловбоп ва 
пичанбоп тури - Сиверс астрагали танланди. Режалаштирил-
ган тажрибалар ўсимликлар интродукцияси ва селекцияси, 
ўсимликшуносликда умум қабул қилинган услублардан фой-
даланиш асосида амалга оширилди.
Тадқиқотлар Сиверс астрагали уруғлариниг лаборатория 
ва дала шароитида унувчанлигини ўрганишдан бошланди. 
Ҳозирга қадар олиб борилган тадқиқотлардан маълум-
ки, астрагалларда бурчоқдошлар оиласига хос бўлиб, 
уруғларининг қаттиқлик хусусияти мавжуд. Бу қаттиқлик турли 
усуллар (скарификация, импакция, қайноқ сувда ивитиш ва 
ҳ.о.) билан йуқотилади. Ж. Қаршибоевнинг тажрибаларида 
импакциялаш усулида астрагаллар уруғларининг лабора-
тория шароитидаги унувчанлиги бошқа усулларга нисбатан 
энг юқори (80,3-83,2 %) натижага эришилган. Бу усулда 
астрагал уруғлари тегирмончага солинади ва тегирмонча-
нинг тез айланадиган варраги жуда қисқа вақт давомида 
астрагаллар уруғларини дуккагидан ажратади. Шунингдек, 
тозаланган уруғлар тегирмонча деворига урилиши нати-
жасида қаттиқ пўстига дарс кетади, яъни импакцияланади. 
Биз ушбу усулни қўллаш баробарида тозаланган уруғларни 
2 соат давомида уй ҳароратидаги сувда ивитдик ва бунда 
дарс кетган уруғларга сув ҳамда ҳаво кириб уруғларнинг ши-
шиши юз берди. Ушбу уруғларни ажратиб олиб қуритдик ва 
уруғларнинг маълум бир қисмини бентонит кукуни эритмаси 
билан қобиқладик. 
Сивес астрагали уруғларининг лаборатория шароити-
даги унувчанлигини аниқлаш учун петри ликопчаларига 
намланган филътр қоғози четига 100 донадан уруғлар со-
линди (3 қайтариқда) ва термостатга жойлаштирилди. Им-
пакцияланган ва импакцияланиб бентонит кукуни эритмаси 
билан қобиқланган уруғларнинг лаборатория шароитидаги 
унувчанлиги ҳам худди шу тарзда аниқланди. Термостатга 
жойлаштирилган уруғлар +20 ҳароратда 15 сутка давомида 
сақланди ва намлаб турилди.
Импакцияланган (тажриба-1) уруғларнинг лаборатория 
шароитидаги унувчанлиги 88,6% ни, тажриба гуруҳидаги 
импакцияланган ва бентонит кукуни эритмаси билан 
қобиқланган уруғларнинг унувчанлиги (тажриба-2) ундан 3,7% 
ортиқ бўлиб, 92,3% ни ташкил этди (1-жадвал).
Уруғларнинг дала шароитида унувчанлигини аниқлашда, 
уларнинг лаборатория шароитида унувчанлиги ўрганилган 
уруғлар намуналаридан фойдаланилди. Импакцияланган 
(тажриба-1) ва импакцияланиб бентонит кукуни эритмаси 
билан қобиқланган (тажриба-2) уруғлар дала шароитида 
экилди. Тажрибалар қайтариғи 3 карра.
Сиверс астрагали импакцияланган уруғларининг дала 
шароитидаги унувчанлиги 25,1% ни, импакцияланган ва 
бентонит кукуни эритмаси билан қобиқланган уруғларининг 
унувчанлиги 28,5% ни ташкил этди. Бунда шуни алоҳида 
таъкидлаш жоизки, импакцияланган уруғларнинг 4 тадан 
биттаси, импакцияланган ва бентонит кукуни эритмаси 
билан қобиқланган уруғларининг 3,5 тадан биттаси униб 
чиққан. Бу ўта юқори кўрсаткич ҳисобланиб, бентонитнинг 
намликни сақлаб туриш хусусияти билан изоҳланади. На-
зорат гуруҳидаги қайта ишлов берилмаган Сиверс астрагали 
уруғларининг лаборатория (6,1%) ва дала шароитида (2,3%) 
унувчанлиги ўта бўлишини кузатдик.
Сиверс астрагалининг импак-
цияланган уруғларининг дала 
шароитидаги унувчанлиги 25,1% 
ни, импакцияланган ва бен-
тонит кукуни эритмаси билан 
қобиқланган уруғларининг унув-
чанлиги 28,5% ни ташкил этди. 
Бунда шуни алоҳида таъкид-
лаш жоизки, импакцияланган 
уруғларнинг 4 тадан биттаси, 
импакцияланган ва бентонит ку-
1-жадвал.