Maxsus son [2]. 022 O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi

 
дастури
дан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқилди (1-расм). 
Сув ҳавзаларини моделлаштиришда сув тақсимлаш 
тармоқлари ва каналларнинг характеристикалари маълумот-
лари киритилди. Моделлар сув ҳавзаларини, сув тақсимлаш 
тармоқларини ва керак бўлганда эрозия ҳолатларининг эле-
ментларини акс эттиради [11, 12]. Меню орқали 
ArcToolbox
асбоблар панелига ўтилади ва 
SpatialAnalst
буйруғи тан-
ланади. Сўнгра 
ArcHydro
модели танланиб, гидрография 
харитаси буйруғига тегишли маълумотлар киритилади. Бу 
маълумотларга дарё ҳавзалари, гидротехник иншоотлар 
маълумотлари, каналлар маълумотлари, сув омборлар 
тармоқлари киради. 
ArcHydro
модели томонидан яратилган 
маълумотлардан фойдаланиб, дарёлар бўйича статистик 
маълумотлар билан бирга тошқин ва тошқинларни башорат 
қилиш жараёнини такомиллаштириш мумкин (2-расм).
1-расм. ArcGIS дастури ёрдамида тайёрланган Аму-Сурхон ирригация тизимлари ва 
сув объектлари харитаси.

---

Maxsus son [2]. 2022
73
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
Аму-Сурхон ирригация тизимлари 
ҳавза бошқармасига қарашли ташкилот-
лар ҳисобидаги каналларнинг хизмат 
кўрсатиш майдони, узунлиги ва иншоот-
лари сони ҳамда Аму-Сурхон ирригация 
тизимининг техник характеристикаси ўз 
ичига олган ArcGIS дастури ёрдамида 
шакллантирилган сув хўжалиги харитаси 
яратилди (3-расм).
Шу тариқа турли объектлар жойла-
шув нуқталари ёки полигон ва чизиқли 
файллари тузиб чиқилади ва у GPS 
қурилмадан Visualiser-3.0.7 дасту-
ри орқали тўғри ArcMap дастурига 
ўтказилди ҳамда шакллантирилган 
ҳавзанинг электрон базаси орқали 
туманлараро каналларнинг ишлашини 
таҳлил қилиш имкони яратилди (4-
расм).
Ушбу яратилган электрон база орқали 
биз объектлар жойлашуви, уларнинг 
номи, ўлчами ва шакли ҳақида ҳамда 
дарё ҳавзасидан сув олувчи барча ис-
теъмолчилар (каналлар) тўғрисидаги 
маълумотларини умумлаштириш ва шу 
маълумотлар асосида сув ҳисоби бўйича 
жуда аниқ (кичик хатоликдаги) маълумот-
ларга эга бўламиз.
Охирги йилларда Аму-Сурхон иррига-
ция тизимларига манбалардан 2648 млн. 
м
3
сув олинган бўлиб, шундан 1072 млн. 
м
3
Амударёдан, 1476 млн. м
3
Сурхондарё, 
Шеробод ва бошқа кичик дарёлардан ва 20 
млн. м
3
- ерости манбаларидан ҳамда 80 
млн. м
3
ҳажмдаги қайтган оқова сувлардан 
фойдаланилган [2].