Maxsus qism jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga qarshi jinoyatlar. Harbiy xizmatni o

Hokimiyat yoki xizmat vakolatidan tashqariga chiqish
jumlasiga 
mansabdor shaxs xizmat yuzasidan faqat muayyan, ayni vaqtda mavjud 
bo‘lmagan hollardagina sodir etishga haqli bo‘lgan yoki yuqori lavozimda 
turgan yoxud maxsus vakolatli shaxs sodir etishi lozim bo‘lgan harakatlar 
ham kiradi. 
Shaxsning xizmat mavqei doirasidan chetga chiqishda aybdorligi 
masalasini hal etish chog’ida har doim uning vakolat doirasini aniqlab 
olish muhimdir. Harbiy mansabdor shaxslarning huquq va vakolatlari 
qonunlar, nizomlar va qo‘mondonlik buyruqlarida aniq belgilab qo‘yilgan. 
Ayni paytda shuni e’tiborga olish kerakki, mansabdor shaxs tomonidan 
qurol va boshqa jismoniy zo‘rlik ishlatilishi, agar bu harakatlar uning 
tomonidan o‘z xizmat majburiyatlarini bajarishi va xizmat yuzasidan 
jabrlanuvchiga nisbatan mavjud vakolatlar doirasidan chetga chiqishi bilan 
bog’liq bo‘lgan hollardagina hokimiyatni suiiste’mol qilish deb 
baholanishi mumkin. Jabrlanuvchi aybdorga tobe yoki aybdor hokimiyat 
vakili bo‘lganligi bois unga qaram bo‘lgan hollarda muayyan vakolatlar 
360 

---

mavjud bo‘lishi mumkin. Aks holda shaxsga qarshi jinoyat uchun Jinoyat 
kodeksining tegishli moddalari bilan javobgarlik yuzaga kelishi mumkin. 
Hokimiyat harakatsizligi
boshliq o‘z harbiy xizmat majburiyatla-
riga ko‘ra sodir qilishi lozim bo‘lgan harakatlarni qasddan bajar-
maganligida ifodalanadi. 
Harbiy nizomlar har bir boshliq o‘ziga berilgan hokimiyatdan harbiy 
xizmat manfaatlari, unga ishonib topshirilgan qism (bo‘linma)ning 
jangovar salohiyatini oshirish, tartib va intizomga qat’iy amal qilish 
yo‘lida to‘liq foydalanishi kerakligini talab etadi. Boshliqning jinoiy 
harakatsizligi, muayyan sharoitda ijtimoiy xavfli oqibatlarning oldini olish 
uchun qo‘llashi lozim bo‘lgan choralarni qo‘llamasligi harbiy xizmatga 
katta ziyon yetkazishi mumkin. 
Agar bo‘linma komandiri o‘ziga tobe shaxs bo‘linma mulkini tashish 
paytida jangovar o‘qlarni o‘qirlab, begona shaxsga sotayotganligini ko‘ra 
turib, buning oldini olmasa, bu qo‘mondon jinoiy harakatsizlik uchun 
javobgarlikka tortilishi kerak. 
Boshliqning tobe shaxslarga nisbatan ularning noustav harakatlariga 
barham berish uchun chora ko‘rmasligi ham hokimiyat harakatsizligi deb 
baholanishi lozim. 
Hokimiyat harakatsizligi qasddan qilinadigan xatti-harakat bo‘lib, u 
aynan shu bilan xizmatga sovuqqonlik bilan qarashdan farq qiladi. 
Hokimiyat harakatsizligi hokimiyat vakolatini suiiste’mol qilishdan 
shunisi bilan farq qiladiki, bu jinoyat boshliq faqat hokimiyat vakolati 
doirasida va faqat xizmat vazifasiga ko‘ra qilishi shart bo‘lgan harakatni 
sodir etmasligi shaklida bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham har bir 
holda bajarilmay qolgan harakatlarni sodir etish mazkur mansabdor 
shaxsning vakolatiga kirish-kirmasligi va buning uchun unda yetarli 
imkoniyat bo‘lgan-bo‘lmaganligi aniqlanishi zarur».
 
O‘rganilayotgan jinoyat tarkibi Qurolli Kuchlarning manfaatlariga, 
harbiy xizmatchi yoki boshqa fuqarolarning huquqlari yoki qonun bilan 
qo‘riqlanadigan manfaatlariga ko‘p miqdorda zarar yoki jiddiy ziyon 
yetkazilishi shaklidagi jinoiy oqibatlar yuz bergan paytdan boshlab 
tugallangan hisoblanadi. Hokimiyatni suiiste’mol qilish yoki hokimiyat 
361 

---

harakatsizligi hamda yuz bergan oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog’lanish 
jinoyat obyektiv tomonining zaruriy belgisi hisoblanadi. 
Mansabdorlik jinoyatiga xos jinoiy oqibat jiddiy zarar bo‘lib, u o‘z 
xususiyati va ko‘lamiga ko‘ra ko‘p miqdorni tashkil etadi. Jiddiy zarar 
Qurolli Kuchlar, alohida xizmatchilar va boshqa shaxslarga yetkazilishi va 
turlicha, ham moddiy, ham moddiy bo‘lmagan muayyan tusda namoyon 
bo‘lishi mumkin. Jinoyat