Maxsus pedogogika 2016. indd

Markazdan qochuvchi (harakatlanuvshi) nerv yo‘llari bosh 

miya qobig‘ining periferik nutq apparati faoliyatining boshqa-

ruvchi muskullari bilan bog‘laydi. Markazdan qochuvchi yo‘l 

bosh miya qobig‘ining Broka markazidan boshlanadi.

Pereferik nutq apparati uch bo‘limdan iborat:

1) nafas bo‘limi; 2) ovoz bo‘limi; 3) artikulyasion bo‘lim.

 

Nafas  bo‘limiga  ko‘krak  qafasi,  bronxlar  va  traxeya 

kiradi. Nutqni talaffuz etish nafas olish bilan uzviy bog‘liqdir. 

Hytq  nafas  chiqarish  fazasida  xosil  bo‘ladi.  Nafas  chiqarish 

jarayonida havo oqimi bir vaqtning o‘zida tovush xosil qilu-

vshi va artikulyasion funksiyani bajaradi. Uzoq nafas chiqarish 

uchun  ko‘p  havo  zaxirasi  kerak  bo‘lishi  tushunarlidir.  Shu-

ning uchun nutq jarayonida havo olish va chiqarishning hajmi 

ko‘payadi (taxminan 3 marta) va bundan tashqari, havo oqimi 

bosimini ham ko‘paytiradi. 

Ovoz  bo‘limi  hiqildoq  va  u  bilan  birga  joylashgan  ovoz 

paychalaridan  tashkil  topgan.  Hiqildoq  nafas  yo‘lining  burun 

bo‘shlig‘idan keyingi qismi hiqildoq havoning traxeyaga o‘tishini 

ta’minlaydi va unga qattiq, suyuq moddalar tuchishiga to‘sqinlik 

qiladi. Hiqildoq bo‘yinning oldingi qismida joylashgandan hi-

qildoq do‘ngi ayniqsa ozg‘in kishilarda ko‘zga yaqqol ko‘rinib 

turadi. Ana shu do‘nglik «kekirdak olmosi» deb ataladi. Hiqildoq 

gapirganda,  yo‘talganda,  ashula  aytganda  oson  harakatlanadi. 

Hiqildoq  toq  uzuksimon,  shoxsimon  va  juft  cho‘michsimon, 

shoxsimon tog‘aylardan iborat. Hiqildoq asosi bir-biri bilan bi-

timlar orqali birikkan tog‘aylardan tashkil topgan bo‘lib, burin-

larda harakat maxsus muskullar apparati yordamida ro‘y beradi.

Hiqildoqda  ovoz  paychalari  joylashgan  bo‘lib,  ular  nafas 

olganda, qattiq yoki sekin gapirganda muayyan holatni egal-

laydi.

Ovoz paychalarining tebranishi tufayli chiqarilayotgan havo 

oqimi ovoz paychalari ustida tebranish chastotasiga aylanadi. 

Bu tebranishlar tevarak-atrofga etkaziladi va biz uni ovoz to-

vushlari deb qabul qilamiz.