|
Estetik tarbiya
Estetik tarbiya juda keng tushuncha bo‘lib unga tabiat,
mehnat, ijtimoiy hayot, turmush va san’atga estetik munosa-
batni tarbiyalash kabi jarayonlar kiradi. Estetik tarbiya o‘z nav-
batida bolalarga har tomonlama tarbiya berishning bir qismi
hisoblanadi. U ayniqsa axloqiy tarbiya bilan uzviy bog‘liqdir.
San’at va hayot go‘zalligi bilan tanishtirib borish bolaning
aqlini, hissini tarbiyalab qolmay, shu bilan bir qatorda uning
hayol va fantaziyasini ham rivojlantiradi.
Estetik ehtiyoj bolalarni go‘zallik to‘g‘risidagi fanning
rivojlanishi qonuniyatlarini yanada chuqurroq o‘rgatishga un-
daydi. «Estetik tarbiya» tushunchasi bilan bir qatorda «badiiy
tarbiya» tushunchasi ham mavjuddir.
Bolalardagi estetik tasavvurning o‘ziga xosligi shundaki,
idrokning boshqa turlariga qaraganda narsalarni his qilish
shakli – «ko‘rinadigan» va «eshitiladigan» narsalar butun-
lay boshqa mazmun kasb etadi. Oddiy idrokda narsalarning
ko‘rinishi, ohangdorligi unchalik muhim bo‘lmay, balki ularn-
ing ahamiyati muhimdir. Estetik idrok qilishda esa eng muhi-
mi – idrok qilanayotgan narsaning obrazi. Uning ifodali to-
monlarini, nozik ranglarini ko‘ra bilish talab qilinadi. Shuning
uchun estetik tarbiya yuqori darajadagi sensor madaniyatning,
kuzatuvchanlikning rivojlangan bo‘lishini talab etadi.
Estetik kechinmalarda doimo xayol ishtirok etadi, busiz
go‘zallikni idrok etish ham, ijodiy faoliyatni rivojlantirish ham
mumkin emas.
O‘yin, rasm chizish, ertak eshitish xayolning ishlashini ta-
lab etadi tasavvurini boyitadi.
Maxsus bolalar bog‘chasida estetik tarbiyaning vazifalari
quyidagilardan iborat:
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarda estetik turmush malaka-
larini shakllantirish.
2. Estetik idrokni, hayot va uni o‘rab turgan tabiatga
qiziqishni uyg‘otish.
3. Bolalarda ixtirochilik qobiliyatini uyg‘otish va rivo-
jlantirish.
Yordamchi maxsus bolalar bog‘chasida estetik tarbiya
vositalariga: estetik maishiy xonalar, tevarak-atrof haqidagi
tasavvurlar, tabiat, san’at asaralari, bolalarning ixtirochilik
faoliyatlari, musiqa mashg‘ulotlari, bayramlar va sayllar bi-
lan tarbiyalar kiradi.
Aqli zaif bolalarga estetik tarbiya berishdagi qiyinchilik-
lar: bu intelektni pastligi, kambag‘alligi, hislarning etil-
maganligi, motor buzilish va badiiy ijodiyotga qobiliyatsi-
zligidir.
Estetik idrokni rivojlantirishda, estetik odatlarni shak-
llantirishda asosiy rolni albatta pedagog o‘ynaydi. Tevarak-
atrofdagi sharoit estetik talablarga to‘g‘ri kelishi, bolalar
diqqatni tabiat go‘zalligiga torta bilishi lozim.
Aqli zaif bolalarning badiiy asarlardan estetik zavq olish,
ularning tashqi ko‘rinishiga diqqatlarini jalb etish, ularning
toza va qulay kiyinishi, har bir ishni chiroyli va toza bajar-
ishni, musiqa va ixtirochilik faoliyatini rivojlantirishi kerak.
Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarning estetik hissini
rivojlantirishda muhim narsa – bu ularda rasm bilan ishlash
malakalarini shakllantirishdir. Maxsus bolalar bog‘chasida
ta’lim faoliyati tayyorlov bosqichidan boshlanadi. Bu bosq-
ich bolalar kichik guruhga kelganlaridan boshlanib, to‘rt oy
davom etadi. Ta’limning maqsadi – bolalarda ixtirochilik
faoliyatiga qiziqish uyg‘otishdir. Bolalarga rasmdagi narsa
real buyumning tasviri ekanligini ko‘rsatish, aqli zaif bo-
lalarning har xil ixtirochilik faoliyatida ishlatiladigan ma-
teriallar bilan tanishtirish, maxsus mashqlar orqali bolalar-
da mayda qo‘l muskullarini rivojlantirishdan iboratdir. Bu
bosqichda pedagog 5-6 bola bilan ishlaydi.
O‘yin – bu 10-15 minut davom etadigan mashg‘ulot,
O‘yin quyidagi bosqichlarga bo‘linadi:
42
43
1. Tasvirlanadigan buyumni ko‘rsatish.
2. Yasama materialning pedagog tomonidan bajarilishi.
3. Tayyorlangan yasamani o‘ynash.
Birinchi bosqich – mashg‘ulotning maqsadi tasvirlangan
buyumga bolani diqqat va qiziqishini uyg‘otish va qaratish.
Shuning uchun tasvirlanayotgan ob’ekt shakli, rangi bilan bo-
lalarga tanish bo‘lishi kerak. Masalan: sharlar, bayroqlar, tabiiy
narsalar, sabzavotlar, mevalar tasviri.
Buyumlarni ko‘rsatish va tanishtirish o‘yin shaklida olib
boriladi. O‘yin jarayoni shunday tashkil qilinishi kerakki, o‘sha
buyum bolalarning qo‘lidan bir necha marta o‘tishi lozim.
Ikkinchi bosqich mashg‘ulotlarida pedagog tomonidan
bajarilishida ikki moment asosiy o‘rin egallaydi. Yasamani
yasashda pedagog bajariladigan ishlarni so‘zlar bilan tasvirlab
bolalarni ham shu ishlarga jalb qiladi.
Ikkinchi bosqichning maqsadi: bolalarga mana shu yasalgan
yasama buyumning real tasviri ekanligini ko‘rsatishdir. Bun-
ing uchun quyidagi usullar qo‘llaniladi. Yasamaga qarab real
buyumlarni topish, 2-3 ta buyum ishidan yasama tasvirlangan
buyumni topish. O‘sha buyum tagiga yasamani qo‘yish.
Birinchi tanishishdan keyin bo‘sh soatlarda chizish, yo-
pishtirish va konstruksiya (yig‘ish) ishlari topshiriladi. Peda-
gog bolalarga qog‘oz, qalam, plastilin va boshqa materiallar
tarqatadi. Ular bilan birga, yo‘l, qor, tutun, aylana va boshqa
narsalarni chizadi. Bu narsalarni chizish bolalarga har xil
harakatlarni bajarishga imkon beradi.
Mashg‘ulotlar sxemasi quyidagisha:
1. Tasvirlangan predmetlarga bolalar diqqatini tortish.
2. Predmetlarni bo‘laklarga bo‘lib, tahlil qilib tekshirish,
uning xarakterli xususiyatlarini oshib berish.
3. Elementar konstruktorlash yordamida predmetlarni
ko‘ra bilish.
4. Applikasiya, yopishtirish, rasmlarini chizish usullari-
ni ko‘rsatish va so‘zlab berish. Qalam, plastilin, mo‘yqalam
bilan ishlash usullari va harakatlarini bajarishdagi xarakterli
mashqlar.
5. Yasamaning ketma-ket bajarilishini ko‘rsatish va so‘zlab
berish. Mashqlarni bolalar bilan birgalikda bajarish.
6. Tayyor yasamani o‘yinda qo‘llash.
7. Xulosa chiqarish va rag‘batlantirish.
Avvalgidek, mashg‘ulotlar davomida katta kishilar nutqi
asosiy rol o‘ynaydi. Bolalar maxsus terminlar bilan tanishtiriladi.
Aqli zaif bolalarda har xil predmetlar rasmini chizish turli
xil qiyinchiliklarga olib keladi. Shuning uchun applikasiya yo-
pishtirishga qaraganda rasm chizish chegaralangandir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
