Maxsus pedagogika

Mashqni aynan bir harakalning o ‘zini mexanik tar/da
takrorlayverishdan iborat deb tushunish yaramaydi, lckin busiz ham aqli zaif
bolalarda ijobiy odatlar hosil qilib bolmaydi. Bola uchun mashq ongli, ijodiy
jarayon bolishi kemk. Turli mashqlar natijasida bolalarda malaka, ko'nikmalar,
odatlar shakllantirilib, yangi bilimlar hosil qilinadi, aqliy qobiliyat rivojlanadi.
Odatlar, ular fikricha, e’ticimlni maylga va fikmi ishga aylantiradigan jarayondir.
Tarbiya usullari ichida 
raglratlantirish 
alohida ahamiyatga ega. Rag‘batlantirish 
ruhlantirish demakdir. Tarbiyachilar bolalarga turli talablar tizimini ishlab 
chiqqanlar. Talablamingshakli harbirbolaning individual xususiyatlariga bogliq 
bo‘ladi. Ag^ir bir bolaga eslatish yoki sha’ma qilish kifoya qilsa, boshqasiga qat’iyiDq 
talab qo‘yish kemk bo‘ladi. Bolaga sekin, ishchanlik vaziyatida keskin ohangda 
talab qo‘yish mumkin. Talablar to^ridan-to^^ri, bilvosita, maslahat tarzida, 
o‘yin shaklida, ishonch orqali, ishonchsizlik, iltimos, sha’ma, ma’qullovchi, 
qoralovchi, shartli boladi. Qolyilayotgan talablamingsamamdorligi ham bolaning 
yosh va individual xususiyatlariga, u tushib qolgan vaziyatga, o ‘qituvchi 
koV.layotgan maqsadga va boshqa holatlaiga bogliq.
Musobaqa o‘qituvchi-tarbiyachining harbirbolaning imkoniyatlarini ko‘rish 
va baholashda, olg‘a harakat qilish davomida imkoni bolgan istiqbolni
138

---

belgilaydi, iroda va xaraktemi tarbiyalashda yordam beradi. Maqtov va jazo 
rag‘batlantirish usuliga kiradi. Maqtov alohida o ‘quvchi xatti-harakatlarini, 
fe’l-atvorini ijobiy baholash yoli bilan pedagogik ta’sir kokrsatishdir. Jamoa 
o‘zining u yoki bu a ’zosini rag‘batlantirib, bolalarning ijobiy xulq-atvorini 
mustahkamlaydi, bu bilan ularning axloqini yolga solib turadi. Maqtov bolaning 
okz faoliyati yoki yurish-turishidan mamnuniyat tuyg‘usini keltirib chiqaradi.' 
Shu sababli maqtovga berilib ketmaslik kerak. Aks holda, u manmanlik, 
xotiijamlik tuyg‘usini keltirib chiqaradi.
0 ‘qituvchi-tarbiyachi yoki jam oa ayrim bolalarning xulq-atvoridan, uning 
munosabatidan, muomalasidan mamnun bo‘lmasa, bolaga o ‘z xulqini tuzatib 
olishda yordam ko‘rsatish uchun jazolash usulidan ham foydalanadi. Maqtov 
singari jazo ham bolaning xulq-atvorini yo‘lga solib turadi hamda uning o ‘zini 
noqulay sezishga, uyalishga majbur qiladi.
Shu sababli bu usuldan bolaning individual xususiyatlarini yaxshi bilgan 
holda foydalanish darkor.
0 ‘qituvchining adolatsiz jazo berishi o ‘quvchi bilan o ‘zaro munosabatlarida 
nizoli vaziyatni vujudga keltiradi. Bolaning o ‘z kuchiga ishonchidan mahrum 
qilib qo‘yishi mumkin. Jazo berish paytida o‘qituvchi o ‘quvchining nima uchun, 
qaysi xatti-harakati uchun jazolanganini anglab olishga erishishi ayniqsa 
muhimdir.