tor doirada boladi. Maktabning vazifasi bolalarning tushunishlari oson
b o ig a n narsa va voqealar bilan bevosita tanishtirish orqali ularning
tasavvurlar zaxirasini har taraflama kengaytirishdir.
Bunda bolalarni atrofdagi olam va odamlarning hayoti bilan tanishtirish
uchun uyushtirilgan sayohatlar va yordamchi maktabning quyi sinflari
uchun nazarda tutilgan fan darslari tizimi katta ahamiyatga ega. Bu darslarda
tevarak-atrofdagi narsalar haqida yordamchi maktab o ‘quvchilarida to ‘g‘ri,
umumlashtirilgan tasavvurlar vujudga keladi.
Shuni nazarda tutish kerakki, aqli zaif o ‘quvchilarda, ayniqsa, kichik
yoshdagilar murakkab, aniq narsalami idrok qilishda ularni
mustaqil ravishda
qismlarga ajratish qobiliyatiga ega emaslar. Masalan, qush suratini muhokama
q ilay o tib ,
0
‘q u v c h ila r u n d a n q ism larn i (b osh i, q a n o tla ri, rangi,
tum shug‘ining xususiyati va hokazolarni) ajratolmaydi. Shuning uchun
o ‘qituvchi yordamchi maktab o kquvchilarining idrok qilishini pedagogik
jihatdan to ‘g‘ri uyushtirishi, idrok qilinayotgan obyektdan qism larni
ajratishda, taqqoslashda, tasvirlashda va hokazoda unga yordam berishi kerak.
Aqli zaif bolalarni o ‘qitishda ko ‘rgazm alilik tam oyilini am alga
oshirishning keyingi bosqichi muayyan tafakkurdan mavhum tafakkurga
to ‘g‘ri o ‘tkazish yolin i topish hisoblanadi. Bu masala o ‘quvchilarda nutqni
o ‘stirish m asalasi bilan bevosita b o g ia n g a n .
Y ord am ch i m aktab
o ‘quvchilarida tafakkurning m e’yorida rivojlanishi uchun narsa va
hodisalarning koi'gazmali tasvirlaridan tashqari, uning ongida hissiy idrok
qilingan narsa va hodisalarning mohiyatini o'zida aks ettiradigan atamalar,
so‘zlar, jum lalarning mavjud bolishi zarur. Faqat til kishiga muayyan
tafakkurdan mantiqiy mavhum tafakkurga o ‘tishga imkon beradi. Ko‘p
hollarda kokrgazmalilik tafakkurning tayanchi vazifasini o ‘taydi.
Ko‘rgazmalardan foydalanib, maktab, bir tom ondan, o ‘quvchilarda
tevarak-atrofdagi dunyo haqida aniq tasavvurlarni
vujudga keltirishni
ta ’minlab borsa, ikkinchi tom ondan, maktab bolalarni mavjud dunyoda
kuzatilayotgan aloqa va munosabatlarni ifodalash uchun til vositalari (so‘z,
jum lalar va hokazolar)dan to‘g‘ri foydalanishga o'rgatishi kerak.
Bularning ham m asi aqli zaif bola nutqi va tafakkurining yaxshi
rivojlanishini ta ’m inlash uchun uni o ‘qitishda ko‘rgazmalilik va so‘z
vositalaridan har bir dars, har bir o kquv mashgkulotida maqsadga m uvo
fiq ravishda qanday foydalanish kerakligini sinchiklab o ‘ylab ko‘rishga
yordamchi maktab o ‘qituvchisini majbur etadi.
Demak, ta ’lim berishda kokrgazmalilik o'quv materialini mustahkam
va ongli o ‘zlashtirish shartlaridan biri, o‘quvchilarning nutqi va tafakkurini
tuzatish zaruriy shart hisoblanadi.
Y ordam chi m aktab t a ’lim ida ko‘rgazm alilik vositalaridan keng
foydalanish
bilan bir qatorda, ya’ni ularni ortiqcha qo ‘llash foydasiz
bo‘libgina qolmay, zararli ekanligini ham esda tutish kerak. Maktab tajribasida
74
ko'rgazmali qurollardan noto‘g‘ri foydalanish holatlarini uchratib turamiz.
Masalan, hech kerak bolm agan holda ko‘rgazmali qurol ishlatiladi, ba’zan
esa ko‘rgazmali qurol qo‘yilgan o ‘quv maqsadiga to ‘g‘ri kelmasdan, salbiy
rol o‘ynashi ham mumkin.
Yordamchi maktabda pedagogikada m a’lum boigan hamma ko‘igazmali •
vositalardan foydalaniladi; natural ko‘rgazmalilik, tasviriy ko‘rgazmalilik,
so‘z ko'rgazmaliligi va ramziy ko‘rgazmalilik. Bu o ‘rinda shuni e ’tiborga
olish kerakki, ko‘rgazmalilik turli shakllarda ifodalanishi mumkin: natural
ko‘rgazmalilik o ‘quvchilarning narsa va hodisalarni bevosita idrok qilishini
nazarda tutadi, sinfda
olkaziladigan tajribalar, sayohatlar ham shunga
kiradi. Tasviriy ko‘rgazmalilik tasviriy vositalar — rasmlar, mulyajlar,
diapozitivlar, k in o k artin alar yordam ida am alga oshiriladi. Tasviriy
vositalarning mazmuniga qarab ko‘rgazmalilik haqiqiy, tasviriy va ramziy
ko‘rgazmalilikka (rasmlar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar) bolinadi.
Sokz ko‘rgazmaliligi deganda, o ‘qituvchining o ‘quvchilarda muayyan
tasavvurlarni uyg‘otadigan yorqin, ‘obrazli, jonli nutqi tushuniladi.
Modomiki yordamchi maktabda o'qitish davrida o ‘quvchilarning nutqi
va tafakkuri aniq — obrazlidan, mavhum —
mantiqiyga qarab rivojlanar
ekan, turli ko‘rgazmali vositalarni qollash ham shunchalik o ‘zgarib boradi.
Quyi sinflarda narsalar, hodisalar haqidagi tasavvurlarni vujudga keltirish
uchun natural va tasviriy ko‘rgazmalilikdan keng foydalanilsa, yuqori
sinflarda tasviriy va ramziy ko‘rgazmalilikdan foydalaniladi, chunki bola
rivojlanishining dastlabki bosqichlarida mavhum materialni faqat aniq,
ko‘rsatmali material orqali o ‘zlashtirishga qobiliyatli boladi.
Yordamchi maktabda ta ’lim berishda ko'rgazmalilikni o ‘quvchilarning
amaliy faoliyatlari bilan boglash juda muhim. Shuning uchun ko‘pincha
fan darslarida bolalar o ‘rganilgan narsalarni yasaydilar yoki
rasmini solish
bilan tasvirlaydilar, yoki ularning mehnati maktab yer maydonida hamda
sinfda tashkil qilinadi.
Shunday qilib, ko‘rgazmalilik tamoyili o'qitishni faollashtirishga ham
muhim ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘rgazmalilik tamoyiliga Beruniy fikri bilan yakun
yasasak: «Ko‘rgan narsalarni tasaw ur qilishga odatlangach, sekin-asta
fikrlashga o lis h osonlashadi».
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
