Maxsus pedagogika

Savollar
1. Yordamchi maktabda sinfdan tashqari qanday ish turlari bor?
2. Yordamchi maktabda sinfdan tashqari ishlaming tarbiyaviy ahamiyati nimadan
iborat?
3. Maktabdan tashqari ishlam i tashkil etishda qanday qiyinchiliklar uchraydi?
Pedagogik mahorat
Har bir pedagog o ‘z m ehnati va bolalarni sevishi kerakligini o ‘tmish 
pedagoglari ham ko‘p takrorlaganlar. Yordamchi maktabda oligofrenopeda- 
gogning aynan m ana shu ikki sifati o ‘z m ehnatining ustasiga aylanishiga, 
pedagogik mahoratni egallashiga yordam beradi.
Oligofrenopedagogning pedagogik m ahorati bir qator kom ponent- 
lardan tark ib to p ad i. U m u m iy pedag o g ik a, um um iy psixologiya, 
oligofrenopedagogika, oligofrenopsixologiya, oligofreniya klinikasi 
bo‘yicha ilmiy bilimlarni, ya’ni kasbiy bilimlar, kasbiy qobiliyat, pedagogik 
etika va pedagogik texnikani o ‘z ichiga oladi. Oligofrenopedagoglar maxsus 
maktabda o ‘zlarining tinimsiz m ehnat faoliyatlari jarayonida o ‘z ishlarining 
chinakam ustalariga aylanadilar.
Pedagogik m ahorat — bu avvalo oligofrenopedagogga pedagogik 
vaziyatni hozirgi zam on maxsus maktabi oldida turgan milliy-g‘oyaviy 
pedagogik vazifalarga muvofiq tarzda hal etish imkonini beradigan kasbiy 
bilim, ko‘nikma va m alakalam i egallashdir.
Pedagogik m a h o ra tn in g n a z ariy asosi kasbga oid b ilim la rd ir. 
Oligofrenopedagog oliy o ‘quv yurtidayoq ilmiy bilimlar tizimini puxta 
egallab olishi kerak. Pedagogik m ahoratni egallashda maxsus psixologiya, 
maxsus pedagogika, oligofreniya klinikasiga doir bilimlar katta rol o ‘ynaydi. 
Fan asoslarini yaxshi egallagan ayrim oligofrenopedagoglar sinf bilan 
aloqa o‘rnata olmaydilar, o ‘quvchilar bilan to ‘qnashuvlarga duch keladilar. 
0 ‘quvchilar darsdan qochib ketishga, darsga kirmaslikka bahona izlaydilar. 
Bularning barchasi oligofrenopedagog tarbiyaviy jarayo n, tarbiyaviy 
malakalar haqida yetarli darajada bilimlarga ega emasligidan dalolat beradi.
Pedagogik m ahoratni egallash uchun oligofrenopedagogga faqat o ‘z 
p re d m e ti y u z a s id a n b ilim la rg a eg a b o ‘lis h i k ifo y a q ilm a y d i. 
O ligofrenopedagog m axsus psixologiya, m axsus pedagogikaga do ir 
bilimlarni o ‘zlashtirishi va ularni m untazam to ld irib borishi kerak.
Ilmiy maxsus psixologik-pedagogik bilim lar tizim ining mavjudligi 
o‘qituvchiga faqat o ‘z sinfini ham da ayrim o ‘quvchilarni o ‘rganish va 
ularga to ‘g‘ri tavsiyanoma berishdangina emas, balki bolalar jam oasi va 
uning har bir a ’zosining rivojlanish istiqbollarini ham belgilash imkonini 
beradi.
189

---

M axsus m ak tab lard a o lig o fren o p e d a g o g -ta rb iy a ch in in g amaliy 
faoliyati bu ko‘plab pedagogik vazifalarini o ‘z vaqtida kechiktirmay 
hal qilishdir. 0 ‘zining kasbga doir bilimlaridan m ohirona ijodiy foydalana 
olgan o lig o fre n o p e d a g o g o ‘z vazifasin i m u vaffaq iyatli hal etishi 
m um kin.
Oligofrenopedagog o ‘zining pedagogik m ahoratini egallash uchun 
o ‘quvchini korreksion-rivojlantirish va shakllantirishning hozirgi bosqichda 
nimalarga erishmoqchi ekanligini aniq tasaw u r qilishi lozim. Bunda u 
milliy g‘oya va tarbiyaning um um iy maqsadlariga asoslanishi bilan bir 
vaqtda tarbiyaning birinchi galdagi vazifalarini aniqlash, yuzaga kelgan 
pedagogik vaziyatda maxsus psixologik-pedagogik bilimlarni qoMlashni 
talab qiladi.
Tarbiyaviy ishda maqsadga q a t’iy va zo‘r g‘ayrat bilan intilish talab 
qilinadi. Biz nimaga erishmoqchi bo‘lganligimizni bilishimiz va buni hech 
qachon unutmasligimiz kerak.
Ammo maxsus pedagogika, maxsus psixologiyaga doir bilimlar ba’zan 
yordamchi maktabda muayyan tarbiyaviy lahzalarda yuzaga keladigan barcha 
vazifalarga tayyor javoblar bera olmaydi.Oligofrenopedagogning faoliyati -
ijodiy faoliyat va aynan bilimlarni ijodiy q o lla sh m ohir pedagogning. 
o ‘zigaxos xususiyatini ko‘rsatib turadi. Pedagoglarga bir xil qolipda 
ishlash uchun ko‘rsatma berilmaydi. Chunki maxsus maktabda turli xil 
tashxisga, o ‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan bolalar o ‘qiydilar. Shu bois 
doim o ularga o ‘zingiz boshqarm oqchi b o ‘lgan psixik hodisalarning 
qonuniyatlarini o ‘rganish va shu qonunlarni ham da ularni q o ‘llamoqchi 
bo ‘lgan m uhitlarni nazarda tutib ish kolring, deb aytamiz...
Faqat m ana shu muhitlarning ham da yordamchi maktab tarbiyalanuv- 
ch ilari shaxsining bunday o ‘ta xilm a-xillig ida q a n d a y d ir um um iy 
ko‘rsatm alar berish mumkin emas. M ana shuning uchun ham biz oligo- 
frenopedagoglarda yordamchi maktabda o ‘quvchilami imkoni boricha 
o ‘rganishni, o ‘quvchilarni o ‘rab turgan m uhitni, turli pedagogik tarixni, 
sharq m utafakkirlarining tarbiyaga oid qarashlari, hadislar va boshqa 
pedagogikaga oid m anbalardan foydalanishni, bu maqsadga erishish sari 
og‘ishmay borishni maslahat beramiz.
Yordamchi maktabda oligofrenopedagog faoliyat jarayonida o ‘ta xilma- 
xil kasbiy va shaxsiy sifatlarini nam oyon qiladi. Bu sifatlar bir-biri bilan 
uzviy bog‘langan va o ‘qituvchining amaliy faoliyatida bir butun sifatida 
yuzaga chiqadi. Shaxsiy sifatlar, maxsus bilimlar va kasbiy tajribaning 
m urakkab ham da ko‘p qirrali birikmasini pedagogik qobiliyatlar deb 
atash qabul qilingan.
Pedagogik qobiliyatlarning shakllanishiga oligofrenopedagoglarni 
tayyorlab yetishtiradigan oliy o ‘quv yurtida ta ’lim-tarbiya jarayoni katta 
ta ’sir ko‘rsatadi.
190

---

A m m o h a r b ir boM ajak o ‘q itu v c h i- d e fe k to lo g va m a k ta b d a
ishlayotgan oligofrenopedagog o ‘zlarida pedagogik qobiliyatni o ‘stirish 
uchun zo ‘r ishtiyoqni nam oyon qilishlari kerak. Pedagoglik qobiliyati 
pedagog faoliyatining shartigina emas, balki natijasi ham dir.
Pedagoglik m ahorati o ‘qituvchida pedagoglik odobi (nazokati)ning 
mavjudligi bilan xarak terlan ad i. 0 ‘q itu v ch in in g um um iy m a ’naviy 
tarbiyalanganligi pedagoglik odobining asosidir. Pedagoglik odobi — bu 
o‘quvchilarga n isb atan p ed ag o glik e tik a sin in g o ‘ziga xos am alga 
oshirilishidir. Pedagoglik odobi - bu o ‘qituvchining yuksak insoniyligi, 
insonga m ehribonligi, o ‘zini tu ta bilishi, sabr-bardoshi, har qanday 
vaziyatlarda ham xayrixohlik m unosabatlarini o ‘rnata bilishi, qam rab 
oluvchi m a ’naviy x u lq -a tv o rd ir. P edago g lik od o b ig a ega b o ‘lgan 
o lig o fre n o p e d a g o g y o rd a m c h i m a k ta b o ‘q u v c h ila ri, o ta - o n a la r , 
ham kasblari b ila n b o ‘lad ig an o ‘z m u n o s a b a tla rin i u sta lik bilan
boshqaradi. Pedagoglik odobida avvalo insonga chu qur hurm at nam oyon 
bo‘ladi.
Y o rd a m c h i m a k ta b o ‘q itu v c h is i a lo h id a y o rd a m g a m u h to j 
o‘quvchining tarkib topayotgan shaxsi bilan ish ko‘radi va uni aqli zaif 
o‘quvchilar bilan bo ‘ladigan barcha m unosabati: insonga m um kin qadar 
ko‘p talabchanlik va unga nisbatan m um kin qadar ko‘p hurm at tamoyili 
asosida qurilishi kerak.
Oligofrenopedagogning malakasi pedagoglik odobi bilan boglangan. 
Bu pedagoglik vaziyatni baholash, o ‘quvchilarning xususiyatlarini hisobga 
olish, ta ’sir keltirib chiqarishi m um kin b o ‘lgan holni oldindan ko‘rish 
malakasidir. Pedagoglik odobi yuksak pedagoglik m ahorati mavjudligining 
belgisidir.
Pedagoglik odobini egallash oligofrenopedagogdan o ‘z ustida puxta 
o‘ylab ishlashni talab qiladi. 0 ‘qituvchi o ‘z xatti-harakatini doim o nazorat 
qilishi, o ‘z qarashi bilan yordam chi m aktab o ‘quvchilari xatti-harakatiga 
o ‘z m u n o sa b a tin i b ild ira bilishi kerak. Y a ’n i, pedagoglik odobi 
oligofrenopedagogda o ‘z tuyg‘ularini ifoda qilishning sof tashqi malakalari 
mavjud b o clish in i ham n a z a rd a tu ta d i. M a la k a la r — pedagoglik 
mahoratining tarkibiy qismi b o clib, u pedagoglik texnikasi deb ataladi. 
Pedagoglik texnikasi oligofrenopedagogga yordam chi maktab o ‘quvchilari 
va ularning ota-onalari bilan m uloqotda b o ‘lishda to ‘g‘ri m uom ala tarzini 
tanlash imkonini beradi. M uom ala tarzi, bolalar bilan munosabat uslubi, 
metodikani to ‘g‘ri tanlash — bularning barchasi pedagoglik texnikasiga 
kiradi. Y ordam chi m aktabda o ‘quvchilar bilan ishlaganda pedagoglik 
texnikasi oligofrenopedagoglarga o ‘quvchilar jamoasidagi munosabatlarni 
boshqarish imkonini beradi.
0 ‘qituvchining pedagoglik m ahorati, uning intellekti va madaniyatiga 
maxsus ta ’lim ni isloh qilishning asosiy yo ‘nalishlarida jiddiy e ’tibor
191

---

beriladi va bu o ‘rinda yordam chi m aktabda oligofrenopedagog o ‘z 
pedagoglik mahoratini, kasbga doir vazifalami hal qilish qanchalik qo‘lidan 
kelishini doim o tekshirib borishi, bola ongi ham da qalbiga kirishning 
umidbaxsh yoMlarini izlashi kerakligi ta ’kidlab o ‘tiladi. Maxsus maktab 
islo h o tid a y o rd am c h i m ak ta b d a o lig o fre n o p e d a g o g tarb iyasi o ‘z 
tarbiyalanuvchilarini faqat bilimlar bilan qurollantirib qolmasdan, ularga 
o ‘zining odobi bilan, xatti-harakati bilan ham , turm ush tarzi, o ‘z qiyofasi 
bilan ham ta ’sir qiladi. Uning intellekti va m adaniyati, haqgo‘yligi va 
insoniyligi, uning m a’naviy sifatlari yordam chi m aktab o ‘quvchilari 
tom onidan namuna sifatida qabul qilinadi. Shuning uchun ham yordamchi 
maktab oligofrenopedagogi u qaysi predm etni olib borishidan qat’i nazar, 
yoshlar uchun m a’naviylik murabbiysi, taqlid uchun yuksak namuna, 
o ‘rnak b o lish i kerak.