Maxsus pedagogika

1. 
Yangi mavzuni dastlabki o ‘qitish darsi. 
Bu darsning asosiy didaktik 
m aqsadi, o ‘qu v ch ilarn in g yangi b ilim lar bilan quro llan ish i, yangi 
materialni o ‘qishi va tushunishi hisoblanadi. Bunday darsning ko‘p vaqti 
yangi bilimlarni tushuntirishga qaratiladi. 0 ‘quvchilar bilimini tekshirish 
va qaytarish bu darslarda chegaralangan holda olib boriladi.
Pedagogik adabiyotlarda yangi materialni tushuntirish masalasiga katta 
e ’tibor beriladi. V.L.Strezikozin yordamchi maktablarda ham qo‘llanishi 
m um kin b o ‘lgan o ‘q u v c h ila r to m o n id a n yangi m avzuni tashkiliy 
o ‘zlashtirishning qiziqarli chizmasini keltiradi. Darsning butun mavzui 
bo‘yicha yangi material katta bolm agan elementlarga bo‘linib, ulardan 
har biri o ‘quvchilar batam om tushunm agunlaricha o ‘rganiladi. 0 ‘quv 
materialining har bir o ‘zlashtirilgan qismi tezda qaytariladi, bunga qanoat
92

---

hosil qilingandan keyingina, y a’ni o ‘quvchilarning ushbu m aterialni 
o‘zlashtirganlaridan keyin o ‘qituvchi keyingi qismni tushuntira boshlaydi. 
Bu yangi bilimni eng oddiy o ‘zlashtirish deb ataladi.
Yangi bilim ni o ‘z lash tirish n in g bu usuli y ordam chi m aktablar 
am aliyotida qoMlaniladigan dasturlashtirilgan darsga olib keladi. Ishni 
shunday tashkil etishning afzalligi, bilimni elem entar o ‘zlashtirish ayrim 
o ‘quvchilar bilim ida uzilishlar paydo b o ‘lishining oldini oladi. Shu bilan 
birga, bu o ‘qituvchi uchun ishning har bir bosqichidagi natijalarni 
aniqlash im konini berib, ularni hisobga olgan holda m aterialning keyingi 
qismini o ‘qitishga o ‘tiladi. Bundan tashqari, o ‘qituvchi yangi m aterialni 
to ‘la o ‘zlashtira olmagan o ‘quvchilarga o ‘z vaqtida yordam ko‘rsatib, 
ayrim o ‘quvchilarga nisbatan individual m unosabatda bo ‘ladi. Buning 
ijobiy tom oni yana shundaki, o ‘quvchilar faqat o ‘qituvchini tinglabgina 
qolmay, balki o ‘zlari m ustaqil ravishda amaliy m ashg‘ulotlarni bajarib, 
darslik bilan ishlaydilar. Bu o lrganilayotgan masala b o ‘yicha bolalarga 
amaliy harak atlar usulini egallashga yordam beradi (ular q o ‘yilgan 
savolga javob uchun m aterial topib, uni ajratadilar, taqqoslaydilar, 
tasniflaydilar). Shunday qilib, o ‘qituvchi o ‘qitishning ikki tom onlam a 
boshqarib turish imkoniga ega b o ‘ladi: bir tom o nd an, tushunish va 
tasaw u r etishning shakllanishi, boshqa tom ondan, bolalarda bilishga 
b o ‘lgan h a ra k a tn in g r iv o jla n is h i. Bu, s h u b h a s iz , o ‘q itis h n in g
rivojlantiruvchi tam oyilini amaliy jihatdan amalga oshirish imkonini 
beradi.
Y ordam chi m aktablarda yangi mavzuni dastlabki o ‘zlashtirish darsi 
uncha katta bo‘lmagan materialga ega. Shuning uchun o ‘quvchi koknikma 
va malakasini jam lash uchun olingan bilim b o ‘yicha qayta m ashq qilish 
imkoniyatiga ega. 0 ‘qituvchining tushuntirishi bilan o ‘quvchilarning 
mustaqil ishlarining q o ‘shib borilishi quyidagi tarzda tuzilishi kerak.
0 ‘qituvchi darsni yangi m avzuni tu sh u n tirish bilan boshlaydi, 
shundan keyin olingan bilimni m ashqlar yordam ida m ustahkam lash 
maqsadida o ‘quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil qiladi.
0 ‘qituvchi o ‘quvchilarga taqqoslash uchun bir qancha m isollar 
keltirib, suhbat yordam ida o ‘quvchilarni xulosa chiqarishga olib keladi.
Bunday darslar o ‘quvchilarning aqliy rivojlanishiga yordam beradi, 
chunki ularga tahlil, tasnif, taqqoslash va um um lashtirishni mashq 
qildiradi. Bu esa ularning nutqlaridagi asosiy nuqsonlarni tuzatishga imkon 
beradi.