Maxsus pedagogika

1.3. Oligofrenopedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi
Oligofrenopedagogika inson haqidagi fanlarning taraqqiyoti bilan, 
a y n iq s a , p e d a g o g ik a fa n la ri b ila n uzviy b o g kliq b o klib , u n in g
qonuniyatlariga tayanadi. Bu fanlarning maqsadi, vazifalari ham birdir. 
Shu bilan birga, oligofrenopedagogika um um iy pedagogikaning bir 
q ism ig in a b oT ib q o lm a s d a n , balki m u sta q il fan d ir. U u m u m iy
pedagogikaning maqsad va tamoyillariga bokysungan holda o ‘zining maxsus 
maqsad, vazifalarini amalga oshiradigan usul va tamoyillarni ishlab chiqadi 
( 1-chizma).
Oligofrenopedagogika pedagogik psixologiya va yosh psixologiyasi bilan 
uzviy bogliq. Tarbiya va ta ’limning ko'pgina masalalarini hal qilishda 
o kqituvchi pedagogik psixologiya va yosh psixologiyasiga oid ko‘pgina 
bilimlardan foydalanishi kerak. 
Y
o s h
 
psixologiyasi ta ’lim ta ’sirida kishi 
m a ’naviy qiyofasining shak llan ish q o n u n iy a tla rin i, turli yoshdagi 
bolalarning psixologik xususiyatlarini, shuningdek, bolalarning bilim va 
m alakalarini o 'z la sh tirish n in g psixologik q o n u n iy atlarin i, ularning 
mustaqilliklari va ijodlarining rivojlanishini, o kquvchilar shaxsining kamol 
topish qonuniyatlarini o ‘rganadi. Bu korreksion o ‘quv-tarbiya ishini tashkil 
qilishda katta ahamiyatga ega.
Oligofrenopedagogika ta ’lim ning boshqa uslubiyatlari (yordam chi 
m aktab larda o 'q itila d ig an ham m a fan lar uslubiyati) bilan bog‘liq. 
Predm etlararo bog'lanishni to kgkri am alga oshirish uchun o ‘qituvchi 
buni hisobga olishi ju d a m uhim . Y uqori sinflarda p red m e tla ra ro
boglanishn i amalga oshirish qiyinlashadi, chunki har qaysi predm etni 
m a’lurri bir o ‘qituvchi olib boradi, buning ustiga predm et o ‘qituvchilari- 
ning ishlashida yaqindan aloqa b o im a sa , predm etlararo bo glanishn i 
amalga oshirish masalasi ancha m urakkablashib ketadi. Boshlangkich 
sinflarda bunday emas. H am m a fanlarni bir o ‘qituvchi olib boradi va 
shu sababli uning oldida predm etlararo b o g lan ish n i amalga oshirish 
imkoniyatlari ochiladi.
Oligofrenopedagogika — aqli zaif bolalar ishtirok etadigan pedagogik 
jarayon bilan bogMiq. Bu holat nuqsonli bolaning ilk yoshidagi anatomik, 
fiziologik, ruhiy m a’lumotlaming zarurligini taqozo etadi. Ayniqsa, aqli 
zaiflikning sabablari, rivojlanishida bolalar klinikasiga oid materiallar talab 
etiladi. Shu sababli oligofrenopedagogika aqli zaif bolalar ta ’lim-tarbiyasi 
m asa lala rin i ishlab c h iq ish d a a n o to m o p a to lo g ik , p a to fiz io lo g ik , 
patopsixologik m a’lumotlarga tayanishi lozim. Ayniqsa, asab kasalliklari,
10

---

ruhiy kasallar, bolalar psixonevrologiyasi, aqli zaiflik klinikasi, genetika, 
maxsus psixologiya m a’lumotlariga asoslanishi kerak. Bu m a’lumotlar aqli 
zaif bolalar ta ’lim-tarbiyasida, ularni hayotga tayyorlashda birm uncha 
samarali usul va vositalami qidirib topishga yordam beradi.
1-chizma
P e d a g o g ik a ta rix i 
X a lq p e d a g o g ik a s i
Nuqsonli shaxsning rivojida tabiiy va ijtimoiy om illarning o ‘zaro 
m unosabati, y ordam chi m aktab o 'q u v c h ila ri bilish faoliyatlaridagi 
umumiylik va xususiylik, ichki va tashqi omillar, ta’lim-tarbiya va rivojlanish, 
korreksiyalash, ta ’lim -tarbiyada umumpedagogik va maxsus usullar va 
boshqalar oligofrenopedagogika fanining umumiy masalalarini tashkil etadi.
Oligofrenopedagogikaning mavzu bahsi — nuqsonli bolalar ta ’lim- 
tarbiyasi va rivojlanishidir. Bu esa har doim g‘oyaviy kurashlar uchun manba 
bo‘lib kelgan.
11

---

Aqli zaif bolalarning rivojlanish im koniyatlari va ularning ijtim oiy ’ 
m eh natga m oslashish m asalalari ham o ‘tk ir m u no zaralarga sabab 
b o ‘lgan.
Chet el «defektologlarining» ta ’kidlashicha, aqli zaif bolalar ongi tashqi 
olamni aks ettirish sifatida emas, balki ularning ichki nuqsonli holatining 
aks etishidir. Shu asosda ular aqli zaif bolalarga «axloqiy nuqsonlilik», 
«axloqsizlik» xosdir, deb tushuntirishga urinadilar. G o ‘yoki aqli zaif bolalar 
tugkma yolg‘onchilik, egoizm, qaysarlik kabi xislatlar bilan dunyoga kelar 
ekanlar. Ularning ta ’kidlashicha, aqli zaif bolalar rivojlanishga, tuzatilishga 
imkoniyatlari bolm agan nuqsonlilardir.
Bunga o ‘xshash qaram a-qarsh ilik lar, ayniqsa, sobiq tu zu m n in g
bolalarning aqliy qobiliyatlarini aniqlash vaqtlarida testlardan noto kg‘ri 
foydalanish natijasida normal boigan bolalarning kokpchiligi asossiz ravishda 
yordamchi maktablarga yuborildi. Bu narsa haqiqiy aqli zaif bolalarning 
ta ’lim-tarbiya usullarini, tamoyillarini ishlab chiqishga juda katta salbiy ta ’sir 
etdi.
Oligofrenopedagogika nuqsonli shaxs rivojida irsiy omillarga alohida 
e ’tibor beradi. Am m o irsiy, nasliy belgilar shaxsning ijtimoiy m ohiyatini 
belgilam aydi. B ilim lar, axloqiy m oyillik, k o ‘nikm a va m alak alar 
xrom osom lar orqali nasliy yokl bilan avloddan avlodga berilmaydi. Balki 
bular hayot jarayonida orttirilib boriladi. Inson tugkma tabiiy belgilar 
bilan unga ta ’sir etuvchi holatlarning o'zaro mahsulidir.
Inson jam iyatda moddiy va m a’naviy hayot jarayonida shakllanib 
boradi.
Rivojlanishida nuqsoni b o ig a n shaxsning rivojlanishi norm al shaxs 
rivojlanishi singari irsiy va ijtimoiy dastur asosida yuz beradi. Am m o bu 
yerda aqli zaif bolaning ijtimoiy rivojlanishi nuqson asosida rivojlanishini 
unutm asligim iz kerak. Bu narsa aqli zaif bolaning bilish im koniyatlarini 
toraytiradi. Bosh miya yarim sharlarida organik buzilishlar borligi oqibatida 
aqli zaif bolalar atrof-m uhitni buzilgan holda qabul qiladilar.
Hozirgi zamon defektologiyasi bosh miyadagi organik buzilishlar m a’lum 
nuqsonlarga olib keladi, am m o bu nuqson o kzgarmas holat emas, deb 
tushuntiradi. Bunday hollarda oiganizmning himoyaviy kuchlari o ‘z ta ’sirini 
o ktkazib, organizmning keyingi sharoitlaiga moslashishiga yordam beradi. 
Bunda organizmning rivojlanish imkoniyatlari ishga solinadi.Rivojlanishi 
nuqson asosida davom etadi.
T a’lim -tarbiya ta ’siri ostida ayrim nuqsonlar to kgkrilansa (korreksiya 
qilinsa), ayrimlari yum shatiladi, ayrimlari kom pensatsiya qilinadi. Shu 
asosda barcha sohalarda oldinga qarab harakat qilinadi. Mana shu ishonchli 
gkoya nuqsonli bolalar ta ’lim-tarbiyasining mohiyatini belgilovchi nazariy 
ishlarning uslubiy asosini belgilab beradi.
12

---