Maxsus, kasb-hunar

PAYVANDLASHNING BOSHQA USULLARI

1. Elektr payvandlash yoyida payvandlash usullari

Yuqorida (1.10-bobda) yoy yordamida payvand- lash usullarini ko’rib chiqqandik. Unda elektr pay- vandlash yoyini olish usul va sxemalari berilgan. Pay- vand chokini olishda uni ishlash joyiga qarab har xil usulda chok olinadi: qoplamali elektrod yordamida; flyus ostida; himoya gazini qo’llab; shlak yordamida.
Qoplamali elektrodlar yordamida payvandlash usuli eng ko’p tarqalgandir. Uni sxemasi 75-rasmda berilgan.

69. 
    rasm. Qoplamali elektrod bilan yoy yordamida qo’lda payvandlash sxemasi.
    

1-detal; 2-elektrod chiviq; 3-qoplama; 4-yoy
Elektrod qoplamalari, payvandlash materialiga mos ravishda, har xil komponentli kukunsimon tez qotuvchi aralashmadan tayyorlanib, elektrod chiviq ustiga surkaladi. Uning vazifasi yoyni yaxshi yonis- hidan, payvandlash vannasidan shlakni oson chiqis- higa yordam berishdan, sifatli chok hosil qilishga yordam berishdan iborat. Payvand chok payvandla- nayotgan qirralar va elektrodni erishi hisobiga ho- sil bo’ladi. Bunda payvandchi qo’lda quyidagi ikki harakatni amalga oshiradi: elektrodni erishiga mos ravishda uni payvandlash zonasiga tushirish va bir vaqtda payvand choki bo’ylab siljitish.
Flyus ostida payvandlash sxemasi 76-rasmda be- rilgan.
76-rasm. Flyus ostida payvandlash sxemasi.
1-detal; 2-flyus qatlami; 3-yoy; 4-elektrod.
Bu usulda elektr payvandlash yoyi flyus ostida- gi eriyotgan elektrod va detal orasida hosil bo’ladi, natijada yoy va payvandlash vannasi havodan ajratib qo’yiladi. Payvandlash zonasi uzluksiz chiviq shak- lidagi elektrod avtomatik tarzda berib turiladi. Yoyni payvandlash choki bo’ylab qo’lda yoki maxsus yurit- ma orqali siljitish mumkin. Ushbu usulda yupqa de-
vorli detallarni, qisqa choklarni olish qiyin, payvand chok sifati juda yuqoridir.
Himoya gazini qo’llab yoyda payvandlash sxe- masi 77-rasmda berilgan. Ushbu usulda elektr pay- vandlash yoyi payvandlash zonasiga berilayotgan hi- moya gazi muhitida hosil bo’ladi. Bunda eruvchi va erimaydigan elektrodlarni qo’llash mumkin, yana ja- rayonni qo’lda, mexanizatsiyalashgan yoki avtoma- tik usullarda amalgam oshirish mumkin. Erimaydi- gan elektroddan foydalanilganda qo’shimcha chiviq qo’llaniladi, eriydiganda shart emas.
77-rasm. Himoya gazida payvandlash sxemasi.
1-detal; 2-himoya gazi; 3-elektrod; 4-yoy.
Shlak yordamida payvandlash sxemasi 78- rasmda berilgan. Ushbu usulda payvandlash jarayo- ni yoysiz hisoblanadi. Uni farqi shundaki, asosiy va qo’shimcha metallarni erishi uchun, shlak orqali tok o’tganda uni erishidan ajralib chiqadigan issiqlikdan foydalaniladi. Erigan massa qotganda payvand chok hosil bo’ladi. Payvandlash ishlari asosan payvand- lash choklarini vertical holatda qo’yib bajariladi. Chok hosil bo’lishi uchun tirqishlarni har ikki tomo- niga, misdan tayyorlangan, suv bilan sovutiladigan
katalizator-polzunlar o’rnatiladi. Ushbu usuldan aso- san katta qalinlikdagi (20 dan 1000 mm gacha va un- dan katta) detallarni biriktirish uchun foydalaniladi.


78-rasm. Shlak yordamida payvandlash sxemasi.
1-elektrod; 2-detal; 3-shlakli vanna; 4-payvand chok; 5-kristallizator-polzunlar.

2.