Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

7.4.2. Pul-kredit sohasini tahlil qilish. Boshqa sektorlar bilan 
aloqalar. Pul bozoridagi muvozanat. Pul multiplikatori konsepsiyasi. 
Pul-kredit tahlilining ayrim masalalari
 
Bank  tizimining  balansi  hisoblanmish  PKSh,  mamlakatning  tashqi 
pozitsiyalari bilan bank tizimidagi sof aktivlar, hamda davlat boshqaruv 
idoralarining  hisoblari  bilan  bank  tizimi  tomonidan  davlatni 
moliyalashtirish  orasidagi  muhim  aloqalarni  aniqlashga  imkon  beradi. 
Shuningdek, bank tizimi, albatta, real sektor (milliy hisoblar bilan ham) 
bilan  ham  xususiy  sektorga  pul  ko‘rinishda  kredit  berish  orqali  ham 
bog‘langandir.  
TB bilan aloqalar. 
TBni tahlil qilishda ko‘rilganidek, agar bank tizimi 
bo‘yicha operatsiyalar chiziq ustida ifodalansa, TBning umumiy Saldosi 
bank  tizimining  sof  xalqaro  zahiralarini  o‘zgarishi  hisobiga 
moliyalashtiriladi. Umuman olganda, sof xorijiy aktivlarning o‘zgarishi 
xoh  PKSh,  xoh  TB  orqali  aniqlanmasin,  bir  xil  natija  beradi.  Shuning 
uchun ushbu o‘zgarish PKShda 
 
DNFA = DM2 - DNDA
 
 
ko‘rinishda hisoblansa, TBda 
 
∆NFA = - ∆RES 
 
bo‘lganligi sababli 
 
∆NFA = CAB + ∆FI,  
 
CAB + ∆FI + ∆RES = 0,  
 
(bu  yerda 
∆FI
  –  noemission  moliyalashtirish  oqimlari)  ko‘rinishda 
hisoblanadi.  
Va natijada,  
∆NFA = ∆M2 - ∆NDA = CAB + ∆FI = ∆RES.  

---

69 
 
PKSh  dagi  ayniyat  –  pul  massasining  ko‘payishiga  nisbatan  ichki 
kredit ekspansiyaning har qanday ustunligi (muvozanat paytida u pulga 
talab bilan teng bo‘ladi) bank tizimidagi sof xorijiy aktivlarning (ya’ni, 
∆NFA
 manfiy bo‘ladi) kamayishida aks etadi. Ushbu nisbat TB ga pul-
kredit jihatdan yondashish va sof ichki aktivlarning yuqori chegaralarini 
belgilashda asos bo‘lib xizmat qiladi.  
Aniq  olganda,  vaqt  bo‘yicha  zahiralar  ma’lum  moddalarining 
o‘zgarishiga  valuta  kurslaridagi  tebranishlar  ta’sirini  operatsiyalardagi 
o‘zgarishlar  va  qiymatni  qayta  baholash  hisobiga  qancha  bo‘lganini 
ajratish  talab  qilinadi  (ushbu  misolda  boshqa  omillar  va  bozor 
narxlaridagi tebranishlar hisobga olinmagan).  
A
Rt
  –  milliy  valutaga  denominasiya  qilingan  balansdagi  zahira 
moddasi; 
A
St
 – dollarda ifodalangan balansdagi zahira moddasi; 
E
t
 – davr oxiriga bir dollarga to‘g‘ri kelgan milliy valuta kursi; 
E*
t
 – o‘rtacha davrdagi valuta kursi.  
Bu yerda,  
A
Rt
 = E
t
 * A
St 
. 
 
So‘ngra: 
Zahiralarning summar o‘zgarishi = (A
Rt
 – A
Rt-1
), 
 
 
Operatsiyalar oqimi = E*
t
 (A
St
 – A
Rt-1
 ). 
 
Demak,  
Zahiralarning summar o‘zgarishi = operatsiyalar oqimi +
 
+ qiymatni qayta baholash, 
 
bundan: 
Qiymatni qayta baholashdagi o‘zgarishlar =
 
= (A
Rt
 – A
Rt-1
) - E*
t
 *(A
St
 – A
St-1
). 
 
 
Qayta  baholashni  o‘tkazish  hisobiga  tuzatishlarni  kiritish  (
VA
d
) 
shuningdek quyidagicha ifodalanadi: 
VA
d
= A
St-1
(E
t
- E
t-1
) + ∆ A
St
 (E
t
- E*
t
).