Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

 
 
 

---

67 
7.4. Pul-kredit sektori tahlili uslubiyati 
 
7.4.1. Pul-kredit sohasining hisoblarini yuritish. Moliya 
tizimining tarkibi. Pul-kredit tizimi statistikasi asosida hisobga olish 
tamoyillari. Pul-kredit tizimini boshqarish idoralari. Pul-depozit 
banklari. Pul-kredit sharhi
 
Asosiy  makroiqtisodiy  hisoblar  orasida  pul-kredit  hisoblari  bir 
qancha sabablarga ko‘ra muhim rol o‘ynaydi.  
Birinchidan, asosida pul yotgan bozor iqtisodiyotida moliyaviy tizim 
sektorlararo  resurslar  oqib  o‘tadigan  vositachi  vazifasini  bajaradi.  Pul-
kredit sektori iqtisodiyotdagi barcha moliyaviy oqimlar bo‘yicha hisob-
kitob  markazi  hisoblanib,  ushbu  sektorning  hisoblarida  moddiy 
resurslarni sektorlararo harakatini ifodalaydigan oqimlar dinamikasini aks 
etadi.  
Ikkinchidan, pul-kredit hisoblari ochiq iqtisodiyotni makroiqtisodiy 
tahlil  qilishda  markaziy  rol  o‘ynaydigan  o‘zgaruvchilar  (pul,  kredit, 
xorijiy  aktivlar  va  passivlar  kabi)  holatini  ifodalaydi.  Bu 
o‘zgaruvchilarning  daromadlar,  narxlar  va  TBning  holatiga  ta’sir 
mexanizmini tushuntirishi uchun bir qancha turli klassik va hozirgi zamon 
iqtisodiy nazariyalari ishlab chiqilgan. Ushbu paragrafda TBga monetar 
yondashish  uchun  asos  bo‘lgan  pul-kredit  sohasidagi  hisobga  olish 
kategoriyalari  ko‘rib  chiqilgan.  Pul-kredit  sohasining  hisoblar  tizimi 
yetarli  darajada  keng  va  moslanuvchan  bo‘lgani  uchun  pul,  narxlar  va 
TBning  turli  nazariyalarga  asoslangan  tahlil  ishlarida  foydalanish 
mumkin.  
Uchinchidan,  barqarorlik  dasturlari  doirasida  biror-bir  mamlakatda 
shakllangan  muayyan  holatlarni  hisobga  olgan  turli  xil  vosita  va 
yondoshishlardan  foydalaniladi.  Ushbu  dasturlar  nazariy  asoslarining 
markaziy  elementi  bo‘lib  pul-kredit  agregatlari  va  soliq-budjet 
operatsiyalari  orasidagi  o‘zaro  bog‘liqliklar  (albatta,  TBning  yakuniy 
holatini hisobga olgan holda) hisoblanadi. Shu sababli, pul-kredit sektori 
hisoblarining tarkibi va holati to‘g‘risida aniq tushunchaga ega bo‘lish, 
barqarorlashtirish dasturining asosi hisoblanmish pul-kredit tahlilida juda 
muhimdir.  
Va  nihoyat,  to‘rtinchidan,  pul-kredit  hisoblari  to‘g‘risidagi 
ma’lumotlarni  odatda  minimal  xarajatlar  bilan  olish  mumkin.  Hattoki, 
rivojlanayotgan  va  bozor  iqtisodiyotiga  o‘tayotgan  mamlakatlarda  ham 
iqtisodiyotning  holatini  aks  ettiruvchi  ma’lumotlar  yetishmasligiga 
qaramasdan,  pul-kredit  sektori  bo‘yicha  ma’lumotlar  makroiqtisodiy 

---

68 
statistikaning  eng  ishonchli  qismi  ekanligi,  mamlakatdagi  joriy  holatni 
kuzatishda  iqtisodiy  siyosat  olib  boradigan  idoralar  uchun  katta 
ahamiyatga egadir. Shunga ko‘ra, barqarorlashtirish dasturlarini amalga 
oshirish jarayonida umumlashtiruvchi moliyaviy ko‘rsatkichlar ko‘pincha 
bazis mo‘ljallari va me’yorlari bo‘lib xizmat qiladi.