Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

4. 3. Real sektor tarkibiy tuzilishini takomillashtirish 
 va unga ta’sir etuvchi omillar 
Iqtisodiyot  tarkibiy  tuzilishini  tubdan  o‘zgartirish  –  bu  milliy 
manfaatlarni  ta’minlovchi,  iqtisodiy  o‘sishga  yo‘l  beruvchi  va  nihoyat, 
aholi farovonligini muttasil oshib borishini ta’minlovchi yangicha ishlab 
chiqarish  tuzilmasini  yaratishdir.  Chunki  tarkibiy  tuzilishda  chuqur 
o‘zgarishlarni amalga oshirish makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning, 
istiqbolda  O‘zbekistonning  barqaror  iqtisodiy  o‘sishini  va  aholi 
farovonligini ta’minlashning, jahon iqtisodiy tizimiga qo‘shilishning eng 
asosiy shartlaridan biridir.  
Tarkibiy  o‘zgartirishlar  uzluksiz  yuz  beradi,  ularni  rag‘batlantirish 
iqtisodiy siyosatning muhim yo‘nalishi bo‘lib qoladi. Hozirgi davr yangi 
texnologiya asri sifatida yangi tarkibiy o‘zgartirishlarni yuzaga keltiradi. 

---

29 
Shu 
bois 
tarkibiy 
o‘zgarishlarni 
ta’minlash 
islohotlarni 
chuqurlashtirishning muhim jihati deb baholash zarur.  
Iqtisodiyot  real  sektori  tarkibini  o‘zgartirish  butun  milliy 
iqtisodiyotga  xizmat  qiladi  va  texnik  taraqqiyotni  ta’minlaydi. 
O‘zbekistonda  iqtisodiyot  tarkibini  o‘zgartirish  davlatning  ko‘magida 
rivoj  topadi.  Chunki,  bu  tarmoqlarni  yirik  sarmoyalar  hisobidangina 
rivojlantirish mumkin. Shuning uchun yirik tarmoqlarga investitsiyalarni 
davlat yo‘naltiradi va shu boisdan tarmoqlar boshqalarga nisbatan jadal 
o‘sib boradi. Muhim tomoni shundaki, iqtisodiyot tarkibini o‘zgartirish 
iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy shartidir.  
Iqtisodiyot  real sektori tarkibini o‘zgartirish boshqa sohalarning ham 
o‘sishiga  olib  keladi.  Masalan,  neft  mahsulotlarini  ishlab  chiqaruvchi 
neft-gaz  sohasining  rivojlanishi  bilan  birgalikda,  kimyo  sanoati 
tarmoqlarining ham rivojlanishiga zamin yaratiladi. Bu nafaqat energiya 
manbalarini  eksport  qilish  imkonini  beradi,  balki  turli  kimyoviy 
xomashyo  moddalari  va  tayyor  mahsulotlarni  eksportga  yo‘naltirishga 
imkon yaratadi.  
Iqtisodiyot  real  sektori  tarkibini  o‘zgartirish  mamlakat  eksport 
salohiyatini oshirishga ham xizmat qiladi. Tarmoqlar rivojida yangi davr 
boshlanadiki,  bu  soha  korxonalari  ham  bozor  mexanizmi  asosida 
rivojlanadi,  o‘z-o‘zini  moliyalashtirish  qoidasi  amal  qiladi,  chunki 
iqtisodiyotni erkinlashtirish yo‘liga aytilgan tarmoqlar ham tortiladi.  
Real  sektordagi  iqtisodiy  vaziyatni  baholash  integrallashgan  hisob-
kitoblar asosida quyidagi 3 ta yo‘nalishni qamrab oladi: 
1)
 
Rivojlanish istiqbollari; 
2)
 
Faoliyat samaradorligi;  
3)
 
Investitsion xatarlar.  
Real sektor rivojiga ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi, 
ilmiy-texnik  taraqqiyot  darajasi,  pul-kredit  tizimi  holati,  soliq-budjet 
tizimi,  davlatning  investitsion  siyosati,  mamlakatning  to‘lov  qobiliyati 
holati ta’sir qiladi.  
Real  sektor  rivojini,  natijada  iqtisodiy  o‘sishni  moddiy  ishlab 
chiqarishni  texnik  va  texnologik  yangilashga  yo‘naltirilgan  to‘g‘ridan 
to‘g‘ri kapital qo‘yilmalar miqdori hamda innovatsiyalar ta’minlaydi.  
Bundan  tashqari,  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  real  sektorga 
mamlakatning  moliyaviy  sektori  holati  ta’sir  ko‘rsatadi.  Jumladan,  foiz 
stavkalari darajasi, fond birjalari, sug‘urta tizimi va boshqalar.