Mavzu;O’zbekiston Respublikasining moliya tizimi

davlat moliyasi va mahalliy moliya;

xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliyasi.

O’z navbatida, moliya tizimining har bir sohasi pul fondlari va daromadlarni shakllantirishning konkret shakllari va metodlariga bog’liq ravishda bir necha bo’g’inlardan tashkil topadi. Masalan, davlat moliyasi va mahalliy moliya quyidagi bo’g’inlardan tashkil topishi mumkin:

Davlat byudjeti;

maqsadli nobyudjet fondlari;

davlat krediti.

Shuningdek, xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyasi quyidagi bo’g’inlardan iborat:

tijorat korxonalari va tashkilotlari moliyasi;

moliyaviy vositachilar moliyasi;

notijorat tashkilotlari moliyasi.

Moliya tizimi “Davlat moliyasi va mahalliy moliya” sohasining alohida bo’g’ini sifatida Davlat byudjeti o’z ichiga quyidagilarni oladi:

respublika byudjeti;

Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar.

• O’zbekiston Respublikasi byudjetdan tashqari Pensiya fondi.
• Davlat maqsadli fondlari moliya tizimi “Davlat moliyasi va mahalliy moliya” sohasining alohida bo’g’ini sifatida quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:
• Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat fondi;
• Rivojlangan xorijiy mamlakatlarning davlat moliya tizimi moliyaviy munosabatlarning quyidagi bo’g’inlaridan iborat:
• Davlat byudjeti tizimi;
• davlat krediti va (mahalliy hokimiyat organlari kreditlari,federativ
• davlatlarda esa - federatsiya a’zolarining krediti;
• maxsus nobyudjet fondlar;
• davlat korporatsiyalari moliyasi.
• Bu davlatlarda byudjet tizimining tarkibiy tuzilishi (tuzilmasi), eng avvalo, davlat tuzilishiga (qurilmasiga) bog’liq. Unitar (yagona) davlatlarda byudjet tizimi quyidagi ikki bo’g’indan iborat:
• Davlat byudjeti;
• ko’p sonli mahalliy byudjetlar (shaharlar, okruglar, qishloq okruglari byudjeti).
• Mahalliy byudjetlar unitar davlatlarda o’zlarining daromadlari va xarajatlari bilan Davlat byudjetining tarkibiga kirmaydi.
• Federativ davlatlarda byudjet tizimi uch bo’g’indan tarkib topgan:
• Davlat byudjeti, yoki federal byudjet, yoki markaziy hukumat byudjeti;
• federatsiya a’zolari byudjetlari (AQShda - shtatlar byudjeti, Kanadada - provintsiyalar byudjeti, GFRda - erlar byudjeti, Shveytsariyada - kantonlar byudjeti va h.k.);
• mahalliy byudjetlar.
• Mahalliy byudjetlar o’zlarining daromadlari va xarajatlari bilan federatsiya a’zolarining byudjetlariga va ular ham, o’z navbatida, davlat federal byudjetining tarkibiga kirmaydi.
• Rivojlangan yetakchi xorijiy mamlakatlar moliya tizimining yetakchi bo’g’inlaridan biri Davlat byudjetidir. U davlat va o’z-o’zini boshqarish hududiy organlarining funktsiyalari va vazifalarini moliyaviy ta’minlashga mo’ljallangan markazlashtirilgan pul mablag’lari fondini shakllantirish va unday foydalanishning shaklidan iboratdir.
• Davlat byudjeti mamlakatning joriy yildagi asosiy moliyaviy rejasi hisoblanib, qonun kuchiga egadir. U har yili mamlakatning qonunchilik hokimiyat organi - parlament tomonidan tasdiqlanadi. Favqulodda vaziyatlarda (urushlar, iqtisodiy tanazzullar va h.k.lar davrida) hukumat Davlat byudjetining mablag’lariga tayanadi va ular yordamida o’sib boruvchi davlat xarajatlarini qoplaydi.

Moliya tizimi

Moliyaviy xizmatlartaqdim etuvchi

bozorlar

vositachilar

firmalar

Boshqa intitutlar

…ni qamrab oladiki

Uy xo’jaligi

Xususiy kompaniyalar

Davlat tashkilotlari

O’zlari tomondan qabul qilingan qonunlarni amalga oshiradilar

• Moliyaviy tizimning eng oddiy tasavvuri
• Asosiy ishi moliyaviy xizmatlar taqdim etish va moliyaviy mahsulotlar savdosidan iborat bo‘lgan firmalar moliyaviy vositachilar deb ataladi. Ularning tarkibi, asosan, banklar, investitsion va sug‘urta kompaniyalaridan iborat. Moliyaviy vositachilarning moliyaviy xizmatlari qatoriga hisobraqamlarni ochish, tijorat qarzlari va ipoteka kreditlarini berish, sug‘urta shartnomalarining keng doirasiga hamda o‘zaro jam-g‘armalarda ishtirok etishga yo‘l ochish kiradi.
• Zamonaviy moliyaviy tizim global (dunyo miqyosidagi) xarakterga ega. Moliyaviy bozorlar va vositachilar bir-birlari bilan keng qamrovli xalqaro telekommunikatsiya tarmog‘i orqali o‘zaro bog‘liq bo‘lib, to‘lovlarni o‘tkazish va qimmatli qog‘ozlar savdosi aslida shu tarmoq tufayli kechayu-kunduz amalga oshirilmoqda. «Ipoteka» yunoncha «hypotheke» - garov.Ko‘chmas mulkni garovga qo‘yish asosida beriladigan uzoq muddatli qarz; ushbu qarzlarni ta’minlashga xizmat qiluvchi garov. Qarang: o‘sha manba. J. II. - B. 233.