Mavzu:“Oilaviy biznesni rivojlantirishda mehnatni tashkil etish ”

2.2. Oilaviy biznes rivojlanishida mehnatni rag‘batlantirish 

mexanizmini takomillashtirish yo‘llari 

 

Mehnat unimdorligining rag‘batlantirish tizimini takomillashtirishda oilaviy 

biznes  sub’ektlari  uch  asosiy  komponentlarga  (omillarga)  tayanishi  lozim: 

rivojlangan  bozor  iqtisodiyotli  mamlakatlarida  mehnatni  rag‘batlantirish  tajribasi; 

respublikamizda  mehnatni  rag‘batlantirishning  muayyan  darajada  shakllangan 

tizimi;  yollanma  xodimning  zamonaviy  ijtimoiy-iqtisodiy  shart-sharoitlari  va 

ijtimoiy-psixologik 

xususiyatlari 

hamda 

mamlakatimizda 

uning 

transformatsiyalashuvining  xususiyatlari  va  istiqbollarini  belgilovchi  ijtimoiy-

mehnat munosabatlari rivojlanishining tahlili. 

 

Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy mehnat munosabatlari quyidagi omillar 

ta’sirida  shakllanadi:  ishlab  chiqarish  vositalariga  xususiy  mulkchilik,  ish  bilan 

bandlik  kafolatining  mavjud  emasligi,  mehnat  bozori  shakllanishi  va  mehnat 

faoliyatini  yangicha  ijtimoiy  baholash  va  boshqalar.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida 

ijtimoiy  mehnat  munosabatlari  tizimidagi  deformatsiyalashuv  jarayoni  o‘ziga  xos 

xususiyatga egaligi ob’ektiv holatdir.  

Barcha sub’ektlar singari oilaviy biznes sub’ektlarining mehnat jamoalarida 

ijtimoiy tenglik tamoyili to‘liq cheklanadi. Mazkur tamoyil o‘rniga “teng mehnatga 

teng  haq  to‘lash”  tamoyiliga  asoslangan  maqbul  munosabat  amal  qiladi.  Bu 

munosabatning  maqbulligi  ish  beruvchi  va  yollanma  ishchining  roziligi  bilan 

belgilanadi  va  ko‘pincha  boshqa  tomonning  roziligi  asosida  tomonlardan  birining 

tashabbuskorigi  bo‘yicha  o‘zgarishi  mumkin.  Ushbu  munosabatlar  ish  haqi  va 

moddiy  rag‘batlantirish  tizimi  orqali  namoyon  bo‘ladi.  Davlat  bu  munosabatlarni 

qonuniy  asosda  minimal  ish  haqi  miqdori  orqali  tartibga  solib  turadi.  Yollanma 

xodimlar  va  ish  beruvchilarning  manfaatlarini  ijtmoiy  himoya  qilish  tamoyillari 

qonunlar majmuasida aks etadi, ya’ni mehnat munosabatlari kontraktlar va mehnat 

shartnomalari asosida tartibga solinadi, lekin uning bo‘limlari mazkur tamoyilning 

---

 

28 

talablarini aks ettirmaydi. Ijtimoiy himoyalash tamoyillari jamoa shartnomalari va 

kasaba uyushmalari faoliyati orqali ta’minlanadi.