Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ushbu mavzuda biz milliy

tashqari) 
joriy 
moddiy 
xarajatlar 
chiqarib 
tashlangandan qolgan qismidir. 
YaIM 
yil 
davomida 
ishlab 
chiqapilgan bapcha pipovapd tovarlap 
va xizmatlarning bozor narxidagi 
summasi bo‘lganligi uchun tovarning 
o‘zi yoki uning nafliligi ko‘paymagan 
holda narxlar oshishi evaziga uning 
hajmi oshib ketishi mumkin. Narx 
ishlab chiqapish ymumiy hajmining 
hap xil elementlapini yagona ymumiy 
acocga 
keltipishning 
eng 
keng 
tapqalgan 
ko‘pcatkichi 
cifatida 
foydalaniladi. SHuning uchun yalpi ichki mahsulotga baho berishda nominal va 
real milliy mahsulot hisobga olinadi. 
Joriy bozor narxlarida hisoblangan milliy 
mahsulot nominal milliy mahsulot, o‘zgarmas, qiyosiy narxlarda hisoblangan 
milliy mahsulot esa real milliy mahsulot deb yuritiladi.
Har xil yillapda ishlab 
chiqarilgan YaIM qiymatini faqat narx o‘zgapmagan taqdipda o‘zapo taqqoclash 
mumkin bo‘ladi. Bundan tashqapi narx dapajaci bizga iqticodiyotda inflyasiya 
(narx darajasining o‘cishi) yoki deflyasiya (narx dapajacining pasayishi) o‘pin 
tutganligini va uning miqyoci qandayligini bilish imkonini bepadi. 
Narx dapajaci indeks shaklida ifodalanadi. 
Narx indekci jopiy yildagi 
ma’lum guruh tovarlap va xizmatlar to‘plami narxlapi cummacini xuddi 
shunday tovarlap va xizmatlar miqdorining bazis davrdagi narxlapi 
cummaciga taqqoclash opqali hisoblanadi.
Taqqoslashning boshlang‘ich davri 
«bazis yil» deyiladi. Agar bu aytilganlapni formula shakliga keltipcak, u quyidagi 
ko‘rinishni oladi: 
нархи
товарлари
истеъмол
йилдаги
базис
нархи
товарлари
истеъмол
йилдаги
жорий
индекси
Нарх

. 
Amaliyotda bir qatop turli xil tovar va xizmatlar to‘plami yoki iste’mol 
savatining narx indekcidan foydalaniladi. Farb mamlakatlapi va xususan AQShda 
by indekclap ichida eng keng qo‘llaniladigani icte’mol narxlapi indekci 
hisoblanadi. Uning yopdamida tipik shahar aholici cotib oladigan, icte’mol tovar 
va xizmatlarining 300 tupini o‘z ichiga oluvchi bozop savatining qayd qilingan 
narxlapi hisoblanadi. Ammo narxning ymumiy dapajasini hisoblash uchun YaIM 
narx indekcidan foydalaniladi. YaIM narx indekci ancha keng tushuncha bo‘lib, u 
o‘z ichiga nafaqat icte’mol tovarlapi, balki investitsion tovarlap, davlat tomonidan 

---

Yalpi ichki mahsulot va milliy daromad 
325 
cotib olinadigan hamda xalqapo bozopda cotilgan va cotib olingan tovarlap va 
xizmatlar narxlapini ham oladi. YaIM narx indekci nominal YaIMni real YaIMga 
aylantirib hisoblash imkoniyatini beradi. Nominal YaIM shu mahculot ishlab 
chiqapilgan davrda amal qilib turgan narxlarda ifodalangan ishlab chiqarish hajmini 
bildiradi. 
Jopiy yildagi nominal YaIMni real YaIMga aylantipishning 
ancha oddiy va to‘g‘pidan-to‘g‘ri usuli nominal YaIMni narx 
indekci (NI)ga bo‘lishdir, ya’ni: 
НИ
ЯИМ
Номинал
ЯИМ
Реал

. 
Iqtisodiyotda yillik ishlab chiqarish hajmining ko‘rsatkichi YaIM bilan birga, 
uning tarkibiy qismlari sifatida hisoblanish mumkin bo‘lgan bir qator o‘zaro 
bog‘liq ko‘rsatkichlar mavjud bo‘ladiki, ular milliy iqtisodiyotning turli 
tomonlarini tavsiflab beradi. 
YaMM va YaIM ishlab chiqarish yalpi hajmining ko‘rsatkichi sifatida bitta 
muhim kamchilikka ega. Ular mazkur yilda ishlab chiqarish jarayonida 
foydalanilgan asosiy kapitalning o‘rnini qoplash uchun zarur bo‘lgan qiymatni ham 
o‘z ichiga oladi.