Mavzuning qisqacha tafsiloti. Biz siz bilanushbi darsda

 

---

 
12 
uchun mahsulot ishlab chiqaradi, bozor esa bir-birlarining manfaatlarini hisobga 
olishga majbur qiladi, ya’ni bunda kishilar beihtiyor jamiyat uchun ishlaydi. 
A. Smitning “ko‘rinma qo‘l” qoidasida bozor kuchlari (erkin narxlar, talab va 
taklif, raqobat) va ob’ektiv iqtisodiy qonunlar stixiyali ta’siri nazarda tutiladi. U 
davlatning jamiyatdagi yangi sinfi – kapitalist – tadbirkorlar xo‘jalik ishlariga 
aralashmasligini yoqlab chiqadi va tabiiy erkinlik g‘oyasini ilgari suradi. Tabiiy 
erkinlik siyosati uning nazariyasida ilmiy asoslangan va quyidagilarni ko‘zda 
tutadi: ishchi kuchining erkin harakati, yer bilan erkin savdo, sanoat va savdo 
faoliyat qilishini davlat tomonidan reglamentlashtirishni bekor qilish. 
A. Smitning alohida nazariy qarashlari izdoshi D. Rikardo hisoblanadi. Uning 
nazariy qarashlarining xarakterli belgisi – qiymat qonuni yahlit iqtisodiy nazariy 
fani shakllanadigan asos deb tan olinishidir. D.Rikardo mazkur fanning asosiy 
vazifasi daromadlar taqsimlanishini boshqaradigan qonunlarni ochishda deb biladi. 
U ishlab chiqarish sohasini qiymat va daromadlar manbai deb hisoblaydi hamda 
o‘zning taqsimlash konsepsiyasida iqtisodiy hayot jo‘shqinligini ko‘rsatadi.
D.Rikardo kapitalizmga ishlab chiqarishning mutloq ratsional tizimi, foyda 
normasi esa – kapitalizm jo‘shqinligining rag‘batlantuvchisi sifatida qaraydi.
Iqtisodyot nazariyasi fanining rivojlanishida 
Sismondining ham muhim hissasi bordir. U 
kapitalzmni tanqid qilib, siyosiy iqtisod inson 
baxti 
yo‘lida 
ijtimoiy 
mexanizmni 
takomillashtirishga qaratilagan fan bo‘lmog‘i 
lozim deb ko‘rsatadi. Kapitalizmning iqtisodiy 
tuzumini tanqid qilish bilan bir qatorda undan 
ko‘ra progressiv bo‘lgan jamiyat qurish g‘oyasi 
Sen-Simon, Sharl, Fure, Robert Ouen kabi sotsial 
utopistlar tomonidan ilgari surilgan edi. Ular 
xususiy mulkni qattiq tanqid qilib, uni tugatish 
tarafdori edilar. Ulardan keyin marksizm deb 
nomlangan 
nazariy 
yo‘nalish 
jamiyat 
taraqqiyotiga tabiiy-tarixiy jarayon deb qarab, 
ijtimoiy-iqtisodiy 
formatsiyalar, 
ularning 
iqtisodiy tizimi, tarkibiy qismlari, vujudga 
kelishi, rivojlanishi va boshqasi bilan o‘rin 
almashish sabablari to‘g‘risidagi ta’limotni hamda 
qo‘shimcha qiymat nazariyasini yaratdilar. Mazkur 
ta’limot asoschilari nemis iqtisodchisi va sitsiologi K. 
Marks (1818-1883) hamda uning izdoshi F. Engels 
(1820-1895) o‘zlarining nazariy konsepsiyasini uslubiy jihatdan bir vaqtda uchta 
ilmiy manbaaga tayanib yaratadi: A. Smit – D. Rikardoning Angliya klassik 
siyosiy iqtisodiyoti, Gegel – Feyrbaxning nemis klassik falsafasi va fransuz utopik 
sotsializmi.