Mavzuning qisqacha tafsiloti. Biz siz bilanushbi darsda

 

---

 
11 
farovonligiga olib keladi, sanoatni rivojlantiradi hamda millatning kamolatini 
ta’minlaydi. Fiziokratlar iqtisodiy qonunlar ham tabiat qonunlari kabi tabiiy, ular 
o‘ylab topilmaydi balki ularni bilish va talabiga bo‘ysunish zarur deb hisoblaydi. 
F.Kene birinchi bo‘lib ijtimoiy takror ishlab chiqarish modeli – mashhur 
“iqtisodiy jadvalni” yaratadi. Kene dehqonchilikda barcha sinflar uchun oziq-ovqat 
mahsulotlari, sanoat uchun xom-ashyo, kelgusi yil hosili uchun urug‘lik ishlab 
chiqarilishi natijasida milliy iqtisodiyotda sinflar o‘rtasida tovar va pul oqimi 
harakatda bo‘ladi deb ko‘rsatadi. Olingan sof daromadni ular yer mulkdoriga renta 
shaklida beradi. 
Fiziokratlar butun sof daromad mulkdorlar sinfiga 
tegishlii bo‘lishi sababli, mazkur daromadga soliq kiritib, uni 
yer mulkdorlaridan undirib olish zarur deb hisoblaydi. 
Fiziokratlardan boshlab klassik maktab iqtisodiyotda 
takror ishlab chiqarishning barcha bosqichlari moddiy boylik 
va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayriboshlash va 
iste’mol jarayonlarini o‘rganadi. XVII-XVIII asrda 
Angliyada iqtisod fanining klassik maktabi namoyondalari 
bo‘lmish A.Smit, V. Petti, D. Rikardolar tomonidan boylik 
faqatgina qishloq xo‘jaligidagina emas, balki butun moddiy 
ishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilishini isbotlab berdi 
hamda ular boylikning umumiy shakli tovar va pulda 
mujassamlashgan qiymat deb hisoblaydi. Qiymatning o‘zini 
tovar ishlab chiqaruvchi xodimlar mehnati vujudga keltiradi. 
Shundan kelib chiqib, ular boylikning onasi yer, otasi 
mehnat, degan qat’iy ilmiy xulosaga keldi. A.Smit (1723-
1790) iqtisodiy fanning predmeti jamiyatning iqtisodiy 
rivojlanishi va turmush favovonligini o‘stirishni o‘rganish 
deb hisoblaydi. U o‘zining «Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to‘g‘risida 
tadqiqot» (1776 y.) nomli asarida klassik maktab rivojlanishining yuz yillik davrini 
umumlashtirib tovar ishlab chiqarish va ayriboshlashga alohida soha sifatida 
qarashlarini asosladi, ular ob’ektiv qonunlar asosida rivojlanishi va davlat 
tomonidan tartibga solishga muhtoj emasligini ko‘rsatadi. A. Smit moddiy ishlab 
chiqarishda nima ishlab chiqarilsa jamiyatning boyligi deb hisoblaydi. Boylikning 
o‘sish shart-sharoitlari – mehnat taqsimoti va uning unumdorligi ortishidir.
A. Smit qiymatning manbai mehnat deb hisoblaydi jamiyat rivojlanishi bilan 
mehnat bilan birga kapital va yer ham qiymat manbai bo‘lib boradi, shu sababli 
tovar narxi ish xaqi, foyda va rentadan qaror topadi. U ijtimoiy boylik ortib borishi 
bilan jamiyatning barcha sinflari daromadi o‘sib boradi, pul qiymat o‘lchovi 
vazifasini bajaradi degan xulosaga keladi.
A. Smit tushunishicha qachonki shaxsiy manfaat ijtimoiy manfaatda ustun 
tursa bozor qonunlari iqtisodiyotga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Inson o‘z manfaatini 
shaxsiy iqtisodiy faolligi natijalarini faqat boshqalar bilan o‘zaro ayriboshlash yo‘li 
bilan ro‘yobga chiqaradi. Shunday qilib, kishilar o‘z manfaatini ko‘zlab, bir-birlari 
Adam Smit (1723-
1790) iqtisodiy 
fanning predmeti 
jamiyatning iqtisodiy 
rivojlanishi va turmush 
favovonligini 
o‘stirishni o‘rganish 
deb hisoblaydi. U
«Xalqlar boyligining 
tabiati va sabablari 
to‘g‘risida tadqiqot» 
(1776 y.) asarini 
yozgan