Мавзу;Маъмурий хукукниннг асосий тушунчалари

Qonun  chiqaruvchi  bunday  holatlarning  ro’yxatinn  beradi.  Unga 

quyidagilar kiradi: 

 

-  qilmishning kam ahamiyatliliga; 

-  zaruriy mudofaa; 

-  oxirgi zarurat; 

- ijtimoiy xavfli qilmish sodir  ètgan shaxsni ushlash vaqtida zarar etkazish; 

-  buyruq yoki boshqa vazifani ijro ètish; 

-    kasb  yoki  xo’jalik  faoliyatiga  oid  asosli  tavakkalchilik  (Jinoyat 

Kodeksining 35-moddasi). 

Jinoyat  Kodeksining  36-moddasita  binoan  «garchi  ushbu  Kodeksda  jinoyat 

sifatida  nazarda  tutgan  qilmishning  alomatlari  mavjud  bo’lsada,  o’zining  kam 

ahamiyatliligi  tufayli  ijtimoiy  xavfli  bo’lmagan  harakat  yoki  harakatsizlik  jinoyat 

deb topilmaydi”. 

Ijtimoiy  xavfli tajovuzdan shaxsni va    mudofalanuvchi  yoki boshqa shaxslar 

huquqlarini  himoya  qilish  (Jinoyat  Kodeksining  37-moddasi)  zaruriy  mudofaa 

hisoblanadi.  Bunda  agar  hujum  mudofalanuvchi  yoki  boshqa  shaxs  hayoti  uchun 

xavfli  zo’ravonlik  bilan  bog’lanib  ketgan  bo’lsa  yoki  bunday  zo’ravonlikni 

qo’llanishning bevosita taxdidi bilan qushilib ketgan bo’lsa, tajovuz qiluvchiga har 

qanday zarar keltirishga yo’l qo’yiladi. 

«Tajovuzning  xususiyatiyati  va  xavfliligi  darajasiga  butunlay  muvofiq 

kelmaydigan mudofaa, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish deb topiladi. 

Boshqa shaxslarga yoki hokimiyat organlariga yordam so’rab murojaat qilish 

yoxud  tajovuzdan  o’zga  yo’sinda  qutulish  imkoniyati  bor-yo’qligidan  qatiy  nazar, 

zaruriy mudofaa huquqi shaxsga tegishlidir. 

Zarar  etkazgan  maqsadida  qasddan  hujum  qilish  istagini  qo’zg’atish  zarur 

mudofaa deb topilmaydi. 

Oxirgi zarurat (Jinoyat Kodeksining 38-moddasi) — bu shunday holatki, unda 

xavfni  bartaraf  ètish  jarayonida  yana  ham  katta  zarar  ko’rilishidan  qochish 

maqsadida  zarar  keltirish  zarurati  vujudga  keladi.  Masalan,  yong’in  paytida 

olovning  yoyilishini  oldini    olish    maqsadida    o’t    o’chiruvchilar 

yonmayotganmayotgan binolarni buzishadi. Oxirgi zarurat shuningdek, ichki ishlar 

organlari  xodomlari  o’z  xizmat  vazifalarini  ado  ètayotgan  paytlarida  ham  yuzaga 

keladi.Chunonchi,  xodim  jinoyatchini  ushlash  vaqgida  èng  so’nggi  zaruratdagina 

tabel  qurolidan  foydalanish  huquqiga  ègadir.  Oxirga  zarurat  chegaralaridan  chetga 

chiqqan  zaruriy  mudofaa  chegarasidan  chiqib  ketishning  xuddi  shunga  o’xshash 

sharoitlarida ro’y beradi. 

---

 

68 

Jinoyat Kodeksining 39-moddasi «ijtimoiy xavfli qilmish sodir ètgan shaxsni 

hokimiyat  organlariga  topshirish  maqsadida  ushlash  vaqtida  unga  zarar  etkazish, 

agar uni ushlash zarur bo’lgan choralarning chegarasidan chetga chiqilmagan bo’lsa, 

jinoyat deb topilmaydi, deb ko’rsatiladi. 

Buyruq  yoki  boshqa  vazifani  ijro  ètish  (Jinoyat  Kodeksining  40-moddasi). 

Ushbu  moddaga  muvofiq,  «g’ayriqonuniy  ravishda  berilgan  buyruq  yoki 

farmoyishni yoxud mansab vazifasini bajarmagan yoki buzgan shaxs javobgarlikka 

tortilmaydi. Shaxsning amalda sodir ètgan qilmishida boshqa bir jinoyat tarkibining 

barcha 

alomatlari 

mavjud 

bo’lsagina, 

u 

javobgarlikka 

tortiladi.                                                      

. . 

O’zbekiston  Rsspublikasi  Jinoyat  Kodeksining  45-moddasiga  binoan  kasb 

yoki  xo’jalik  faoliyatiga    bog’liq    asosli  tavakkalchilik  qilib,  shaxs  va  davlat 

manfatlariga    zarar   keltirilgan  bo’lsa, bunday    qilmish   garchi    jinoyat    alomatlari 

mavjud  bo’lsada, u javobgarlikka  tortilmaydi.  Ijtimoiy foydali  natijaga  èrishish  

maqsadida    boshqa    vositalarni    qo’llanshning    iloji    bo’lmagan    hollarda  

tavakkalchilik  asosli  deb topiladi. 

“Tavakkalchilik  odamlarning  halok  bo’lish  xavfi,  èkologiya  halokati  yoxud 

boshqacha  og’ir  oqibatlarning  kelib  chiqishi  mumkinligini  bila    turib    qilingan  

bo’lsa, asosli  deb  topil maydi”. 

Umumiy  xulosalar.  Huquq  tizimida  jinoyat  huquqi  muhim  rol  o’ynaydi. 

Uning  bunday  roli  o’z  oldida  turgan  alohida  muhim  vazifalar  bilan  boshqalar.  Bu 

vazifalarning  èng  muhimlari  insoni  va  fuqaro  haq-hukuqlari  va  èrkinliklarini, 

mulkni,  ijtimoiy    xavfsizlik  va  jamoat  tartibini,  konstituttsiyaviy  tuzumni,  atrof-

muhitni  jinoiy  tajovuzlardan  asrab-avaylash,  shuningdek.  Jinoyatlarning  oldini 

olishdan iborat.