Мавзу;Маъмурий хукукниннг асосий тушунчалари

 

Mavzu 7.  Èkologiya huquqi asoslari 

 

Reja: 

1.  Èkologiya xukuki uning predmet iva obektlari. 

2.  Èkologiya tizimi tushunchasi. 

3.  Èkologik javobgarlik tushunchasi. 

 

1. Èkologiya xukuki uning predmeti va obektlari. 

Èkologiya  va  tabiatni  muhofaza  qilish  muammolari  keskinlashib,  o’ta 

ziddiyatli  tus  olgan  hozirgi  davrda  tabiat  va  jamiyat  o’rtasidagi  munosabatlarni 

muvozanatga  keltirish  asosiy  vazifalardan  xisoblanadi,  Tabiat,        inson    va  jinoyat 

o’rtasidagi  o’zaro  aloqadorlik  muammosi  abadiy  muammolardan  biridir.  Tabiat 

jamiyatning  yashash  muhiti,  uning  moddiy  va  manaviy  èhtiyojlarini  qondirish  

---

 

50 

manbai  hisoblanadi.  Jamiyat  tabiat  rivojlanishining  oliy  bosqichi  bo’lib,  alohida 

sotsial mazmunga èga. Tabiat va o’zaro o’zviy bog’langan, bir butun materiyaning 

ikki  qismi,  o’ziga  xos  sotsioèkosistema  hisoblanadi.  Tabiat  va  jamiyatning  o’zaro 

aloqadoolik

 

tizimida inson markaziy o’rin ègallaydi. Inson bir vaqtning o’zida ham 

tabiat, ham jamiyatning ajralmas qismi bo’lib, biosotsial mohiyatga èga. Modda va 

ènergiya  almashinuvi  tabiat  mavjudligining  asosidir.  Materiya  xarakatinshg  yuqori 

shakli  bo’lgan  jamiyat  tabiatning  alohida  "insoniylashgan"  qismi  sifatida  yashaydi 

va rivojlanadi. 

Jamiyat  rivojlanishining  turli  bosqichlarida  uning  tabiatga  bo’lgan 

munosabati ham o’zgarib borgan. Ibtidoiy jamoa tuzumida insoniyat tabiat sezilarli 

ta’sir  o’tkazmagan.  Quldorlik  tuzumida  dehqonchilik  va  chorvachilikning  vujudga 

kelishi  tabiatga  ta’sirning  keskin  kuchayishiga  sabab  bo’lgan.  Feodalizm  tuzumida 

mehnat  vositalarining  takomillashuvi,  aholi  sonining  ortib  borishi  natijasida 

insonning ta’sir doirasi va surati o’sib borgan. Kapitalistik iktimoiy-iqtisodiy tuzum 

qaror topishi bilan fan va texnika rivoji, sanoat, transportning vujudga kelishi, tabiiy 

boyliklarning  tezkor  o’zlashtirilishi  tabiatga  tasirning  yuqori  darajasiga  etkazdi. 

Atrof-muhitning zararli chiqindilar bilan ifloslanishi muammosi kelib chiqdi. Tabiat 

va jamiyat o’rtasida o’ziga xos antropogen modda va ènergiya almashinuvi vujudga 

keldi. Antropogen modda almashinuvi ya’ni hom ashyolarni tabiatdan oshig’i bilan 

olinishi  va  zararli  chiqindi  holida  atrof  muhitga  tashlanishi  tabiat  va  jamiyat 

o’rtasidagi  amaliy  muvozanatning  buzilishiga  olib  keldi.  Tabiat  va  jamiyat 

munosabatlarining  rivojlanishida  biogen,  antropogen  va  texnogen(noogen)  

bosqichlar ajratiladi. 

Tabiiy  muhit  holatining  inson  ta’sirida  o’zgarishi,  jonli  va  jonsiz 

komponentlarga  kuchli  antropogen  ta’sir  èkologik  muammolarni  keltirib  chiqardi, 

Mahalliy, mintaqaviy va umumsayyoraviy èkologik muammolarni ajratish mumkin. 

Ayrim  yirik  shahar  sanoat  markazlari  alohida  tumanlarda  mahalliy,  Orolbuyi, 

Chernobilda  mintaqaviy  èkologik  tang  vaziyatlar  vujudga  kelgan.  Ozon  tuynuklari 

muammosi,  kislotali  yomg’irlar,  cho’llashish,  Dunyo  okeanining  ifloslanishi  va 

boshqalar  umumsayyoraviy  èkologik  muammolar  hisoblanadi.  Er  yuzida  èkologik 

tang  vaziyatli  hududlarning  keskin  ko’payishi  umumsayyoravny  èkologik  inqiroz 

havfining  real  èkanligini  ko’rsatadi.  Agar  keyingi  30-40  yil  ichida  èkologik 

muammolarni  hal  qilish  uchun  barcha  zarur  chora  tadbirlar  ko’rilmasa  èkologik 

inqiroz muqarrardir. 

Èkologiya  deganda  organizmlarning  o’zaro  va  muhit  bilan  alo-qadorligini 

o’rganadigan biologik fan tushuniladi. Shuning bilan birga èkologiya deganda inson 

va  organizmlarning  yashash  muhiti  holati,  organizmlar  (shu  jumladan  inson)  va 

muhit o’rtasidagi o’zaro ta’sir muammolarini o’rganishga alohida ilmiy yondashish  

(èkologik yondashishi) ham tushuniladi. 

Tabiatni  muhofaza  qilish  deganda  hozirgi  va  kelgusi  avlodlarning 

èhtiyojlarini  hisobga olgan holda  tabiiy  boyliklardan  oqilona  foydalanish  va  atrof-

muhitni  musaffo  holida  saqlashga  ajratilgan,  ilmiy  asosda  amalga  oshiriladigan 

mahalliy, davlat va xalqaro tadbirlar majmuasi tushuniladi. Tabiatni muhofaza qilish 

deganda kompleks fan ham nazarda tutiladi. Demak, èkologiya va tabiatni muhofaza 

---

 

51 

qilish  tushunchalari  alohida  mazmun  va  maqsadga  èga  bo’lgan  tushunchalardir. 

Èkologiya tabiati muhofaza qilishning nazariy asosi hisoblanadi. 

Atrof  muhitni  muhofaza  qilish,  atrof  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilish 

tushunchalari tabiatni muhofaza qilish tushunchasiga ma’nodoshdir.