Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

2. O’tgan mavzular yuzasidan savollar.

1. 
   Qaysi qushlar o'troq deyiladi?
   
2. 
   Qaysi qushlar ko'chib yuruvchi deyiladi?
   
3. 
   Qaysi qushlar uchib ketuvchi bo'ladi?
   
4. 
   Nima sababdan qushlar uchib ketadi?
   
5. 
   Qushlar uchib ketish yo'lini qanday aniqlashadi?
   
6. 
   Qushlar nima maqsadda halqalanadi?
   

3. Yangi mavzu bауоni
Voha qushlari. Shahar va qishloqlarimizdagi bog' va xiyobon-lar, dalalar va o'tloqlarda xilma-xil qushlar orasida chum-chuqsimonlar ko'pchilikni tashkil etadi.
Ch umchuqsimonlar turkumi. Bu tur-kumga qaldirg'och, go'ngqarg'a, chug'urchiq, bulbul, chum-chuq va boshqa qushlar kiradi. Ularning erkagi yirik va rangli bo'lishi, ovozi va boshidagi tojga o'xshash patlari bilan urg'ochilaridan ajralib turadi. Chumchuqsimonlar barcha qush­lar turining deyarli yarmini o'z ichiga oladi (91-rasm).

Qaldirg'och tanasining orqasi ko'kimtir-qora, qorin tomoni oq, peshana va bo'yni qizg'ish-qo'ng'ir; qanotlari ingichka va uzun; uzun dumi ikkiga ajralgan bo'ladi. Uning oyoqlari kalta va kuchsiz rivojlangan; yassi va qisqa tumshug'i juda keng ochiladi. Qaldirg'och tumshug'i yordamida havoda uchayotgan hasharot­larni tutadi.
Qaldirg'och ayvon peshtoqi yoki shift ostidagi to'sinlarga, ba'zan devorga ham so'lagi bilan aralashtirilgan loydan uya quradi. Uyaga 4—6 ta tuxum qo'yib, urg'ochisi bosadi. Bolalarini hasharot­lar bilan oziqlantiradi. Qaldirg'ochlar deyarli butun kunni havo­da o'tkazadi. O'ljasini ham havoda tutadi. Uchib ketayotgan qaldirg'och suv yuzasiga tegib o'tib, cho'miladi va suv ichadi.
Chumchuqsimonlardan eng yirik turlari go'ngqarg'a, zog'cha va olaqarg'a hisoblanadi. Go'ngqarg'a qishlash uchun shimoliy hududlar-dan o'lkamizga uchib keladi; mart oylarida esa uchib ketadi. Qish kezlari go'ngqarg'alar zog'chalar bilan birga katta gala hosil qiladi. Bunday gala baland daraxtlarning shoxida tunaydi.
Chumchuqsimonlarning ko'pchilik turlari — hamma narsalarni yeydigan parrandalar. Masalan, chug'urchiqlar ko'pincha dala-lardagi hasharotlarni terib yeydi, ammo pishiqchilik davrida rezavor mevalarni cho'qiydi. Ko'pchilik donxo'r qushlar bola­larini hasharotlar bilan oziqlantiradi. Chumchuqsimon qushlar­dan ayniqsa hasharotxo'rlar qishloq xo'jaligiga katta foyda kelti­radi. Ular juda ko'p miqdorda zararkunanda hasharotlarni qiradi. Qaldirg'ochning bitta oilasi yoz mavsumida 1 mln ga yaqin hasharotlarni qiradi. Ayrim chumchuqsimonlar (masalan, chumchuqlar, chug'urchiqlar) pishiqchilik davrida meva va don-larni yeb, birmuncha ziyon keltiradi.