Mavzu: Zamonaviy iqtisodiyotda xizmatlarning o’rni

3.Xizmat ko'rsatish sohasi korxonalari, muassasalari.
Xizmat faoliyati yaratilgan(ya'ni ishlab chiqarilgan, sotilgan) uning vazifasini bajaradigan ixtisoslashgan xizmat ko'rsatish tuzilmalari tomonidan mavzular. Bu sub'ektlar ijtimoiy ehtiyojlarning ko'lami va mazmunini baholab, har kimga o'z xizmatlarini taklif qilish orqali ularni qondirishga intiladi.
Yakka tartibdagi tadbirkorlar yoki xizmat ko'rsatuvchi tashkilotlar guruhlari sub'ektlar sifatida ishlaydi. Biz bunday tashkilotlarning nomenklaturasini ko'rsatamiz:
♦ firmalar, shu jumladan ixtisoslashganlar - masalan, turistik, mehmonxona, tibbiy;
♦ korxonalar, shu jumladan ixtisoslashgan korxonalar - transport, aviatsiya, ta'mirlash, savdo;
♦ byurolar, idoralar - yuridik, axborot va reklama, uy-joylarni saqlash;
♦ muassasalar (huquqni muhofaza qilish, madaniyat muassasalari va boshqalar) - militsiya bo'limlari, kinoteatrlar, teatrlar, muzeylar, kutubxonalar;
♦ tashkilotlar - ijara, bank, ombor, sug'urta, qo'riqlash, san'at sohasida va boshqalar.
Oilaviy, do'stona munosabatlar doirasida odamlar bir-biriga ko'rsatadigan manfaatsiz va ixtiyoriy xizmatlardan farqli o'laroq, xizmat ko'rsatish faoliyati sub'ektlarining faoliyati to'liq yoki qisman bozor almashinuvi tamoyillariga asoslanadi va shuningdek, qat'iy ob'ekt hisoblanadi. huquqiy va ma'muriy-tashkiliy xarakterdagi normativ hujjatlarga. Shunday qilib, xizmat ko'rsatish sohasidagi biznes yuqori mehnat unumdorligiga, xizmatlarning arzonligi va raqobatbardoshligiga erishishga qaratilgan to'liq tijorat asosida amalga oshiriladi.
Shu bilan birga, ko'p davlat organlari aholiga xizmat ko‘rsatish aralash asos: qisman tijorat asosida, qisman jamoat tovarlarini tekinga qayta taqsimlash mexanizmi asosida. Umuman olganda, xizmat ko'rsatish faoliyati aholining keng doiradagi ijtimoiy va individual ehtiyojlarini qondirishga imkon beradi va shu orqali iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlar zamonaviy turi. Bularning barchasi bozor ayirboshlash munosabatlari doirasida faoliyat yuritgan holda, xizmat ko'rsatish faoliyati ushbu munosabatlar bilan tartibga solinishi va ularning talablariga muvofiq shakllantirilishidan dalolat beradi
Bugungi kunga qadar "xizmat ko'rsatish sohasi" tushunchasi keng qo'llanilishida davom etmoqda iqtisodiy tahlil. Biroq, uning kengroq talqinini hisobga olish muhimdir. DA zamonaviy amaliyot Xizmat ko'rsatish sohasi (yoki "xizmat ko'rsatish sohasi") - bu iqtisodiyotning va ijtimoiy o'zaro munosabatlarning keng ko'lamli sohasi bo'lib, u erda o'zlarining turli ehtiyojlarini qondirishni xohlaydigan fuqarolar va jamoalar va ularni qondirish uchun o'z ishini yo'naltiradigan xizmat ko'rsatish tashkilotchilari aloqada bo'ladi. so'rovlar.
Milliy iqtisodiyotda xizmat ko'rsatish sohasi shakllanadi uchinchi darajali sektor, bu erda ishchilar odamlar va ishlab chiqarish guruhlari bilan o'zaro aloqada bo'lib, ularning ishlab chiqarish bilan bevosita bog'liq bo'lmagan va u bilan bog'liq bo'lgan maxsus ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Bunda uchinchi darajali sektorga quyidagilar kiradi: transport va aloqa, savdo, davlat boshqaruvi, taʼlim, sogʻliqni saqlash, muhandislik-konsalting xizmatlari, aholiga shaxsiy xizmat koʻrsatish va boshqalar sanoat).
Ta’kidlash joizki, keyingi yillarda xizmat ko‘rsatish amaliyoti uchinchi darajali tarmoqning kengayganini, uning tabaqalanishini, unda yangi bo‘limlar paydo bo‘lganini ko‘rsatdi. Ushbu sektorning jadal rivojlanishi ko'plab tahlilchilarga ta'kidlash imkonini beradi to'rtlamchi sektor(tadqiqot, axborot, telekommunikatsiya xizmatlari), shuningdek besh tomonlama sektor(yuqori intellektual ijodiy ish bilan bog'liq xizmatlar).
Mulkchilik turi, tashkiliy-huquqiy shakli, faoliyat doirasi, ko'rsatilayotgan xizmatlarning maqsadi va tarkibidan qat'i nazar, xizmat ko'rsatish sohasidagi barcha korxonalar o'xshash xususiyatlarga ega.Xususiy xizmat ko'rsatish korxonalarining salmoqli qismi viloyatda faoliyat ko'rsatmoqda yuridik shaxslar. Bu degani:
♦ mustaqil mulkiy javobgarlik;
♦ a'zolaridan bevosita mustaqillik;
♦ a'zolari uchun umumiy maqsadning mavjudligi;
♦ izchil tashkiliy tuzilmaning mavjudligi.
Shu bilan birga, xizmat ko'rsatish sohasida ko'plab xo'jalik yurituvchi sub'ektlar yaxlit tashkiliy tuzilmaga ega bo'lib, huquqiy maqomi va ayni paytda ega mulkchilikning turli shakllari, shu jumladan davlat va shahar. Mulkchilikning turli shakllari faoliyat ishtirokchilari va tashkilotning o'zi mulkiga bo'lgan huquqlarning teng bo'lmagan nisbatini anglatadi. Bu mezonga ko‘ra, bugungi kunda mamlakatimizda mulkiy munosabatlarning bir qancha modellari ajratilgan.
♦ Davlat yoki munitsipal korxonalar va muassasalarning ta'sischilari bunday tashkilotlarga biriktirilgan mol-mulkning egasi bo'lib qoladilar. Korxonalar va muassasalarning o'zlari mulkka egalik qiladilar, foydalanadilar va tasarruf etadilar. Mulkchilikning bu shakli transportda, ta’lim tizimida, tibbiyotda, shuningdek, mahalliy maishiy xizmat ko‘rsatish, savdo, uy-joy kommunal xo‘jaligi, dam olish maskanlarida va hokazolarda faoliyat yurituvchi ko‘plab muassasa va tashkilotlarda keng tarqalgan.
♦ mulkni tashkilotga o'tkazuvchi xo'jalik shirkatlari, shirkatlari, kooperativlari ishtirokchilari (muassislari), ya'ni. yuridik shaxs bo'lsa, unga bo'lgan mulk huquqini yo'qotadi. Tashkilot (yuridik shaxs)ning o'zi mulk egasiga aylanadi. Shu bilan birga, ishtirokchilar daromad, dividendlar olish, ishlarni boshqarishda ishtirok etish huquqi, tugatish kvotasi huquqiga ega. Bu xususiy mulk shakli har qanday shahar xo'jaligida va umuman mintaqada barcha segmentlar va xizmat ko'rsatish sohalarida biznesda keng tarqalgan.
♦ Muassislar ham davlat, ham xususiy tuzilmalardir. Shu bilan birga, xususiy-davlat va xususiy-munitsipal korxonalar paydo bo'ladi. Bunday holda, davlat yoki shahar hokimiyati o'z mulkining ma'lum bir ulushiga egalik qiladi (lekin yarmidan kamrog'i).
♦ Jamoat, diniy tashkilotlar, xayriya va boshqa fondlar, yuridik shaxslar birlashmalarida ularning muassislari umuman mulkiy huquqlarga ega emaslar - na real, na javobgarlik. Biroq, ko'p mavzular jamoat tashkilotlari o'z faoliyati natijalarini jamoatchilikka taqdim etish. Moddiy va ma'naviy mahsulotlar ko'rinishidagi bunday natijalar jamoatchilik talabini keltirib chiqarishi va xizmat ko'rsatish sohasining tijorat segmentiga o'xshash tovarlar bilan raqobatlashishi mumkin.
Xizmat ko'rsatish sohasining mahalliy tadbirkorlik amaliyotida yuqorida ko'rsatilgan barcha tashkiliy, iqtisodiy va huquqiy mulk shakllari hozirgi vaqtda keng tarqalgan, ammo ijtimoiy amaliyotning ayrim sohalarida sohaning o'ziga xos xususiyatlari va xizmatlarning xususiyatlariga sezilarli darajada moslashtirilgan. Shunday qilib, ulgurji va chakana savdoda shaxsiy xizmatlar(sartaroshlar, ta'mirlash ustaxonalari va boshqalar) xususiy va kooperativ tashkilotlar keng tarqalgan; uy-joy kommunal xo'jaligi sohasida - kommunal mulk shaklidagi tashkilotlar va boshqalar.