Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Tavofi olami dil qil jahonda har bashardan sen,
Agar bir dilni sen buzsang yuzar ka’ba buzilmasmu?
baytida ham ta’kid, soʻroq (tamanni) san’atlaridan tashqari, tazod san’atini ham mahorat bilan qoʻllagan.she’rning ikkinchi misraning oʻzida inson dili bilan muqaddas Ka’bani bir-biriga taqqoslab, bir bechora inson koʻnglini vayron qilish, dilni ogʻritish yuzlarcha Ka’bani buzishdan ham yomon jinoyatdir, degan oʻta oliyjanob insonparvarlik gʻoyani ifodalashga muvaffaq boʻlgan.
Mashrabning xalqchil lirikasida, orifona she’rlari tarkibida bu usulga yaxshi dalil boʻluvchi baytlar koʻp. Uning nasimiyona mashhur, «sigʻmamdur» radifli gʻazali toʻliq tazod san’ati bilan jilolangandir.
Shoir lirikasi tarkibida boshqa qanchadan-qancha goʻzal badiiy lavhalar bor. Ba’zilarini yana keltirish mumkin.masalan, uning ;
Soʻrigʻ sadbarg, shirin soʻzlik yuzingni kunda bir koʻrsam,
Yuzingdan yuz oʻgirmasman agar yuz ming balo koʻrsam.
Baytda mumtoz she’riyatimizda shakli oʻxshash, lekin koʻp ma’nolarni anglatuvchi jinos san’atidan tashqari, orzu qilish ma’nosini ham ifodalovchi «tamonni» badiiy san’ati ham ifodalagan. Koʻpinchabu san’at gʻazal matla’sidan boshlanib, keyingi baytlarda uning mohiyatini ochishga e’tibor qaratildi.
Ey meni nozik nihol oromi jonim, qaydasan,Bu koʻngil boʻstonida gʻuncha dahonim qaydasan.
Baytida «Nido» badiiy usuli qoʻllangan.Bu usulda lirik qahramon boshqa shaxslarga, oshiqona lirikada asosan yorga, ma’shuqaga murojaat etgan oʻzining ichki kechinmalarini, tilaklarini nido-xitob oxangida ifodalaydi. Mashrab she’rlarida bu badiiy usul koʻprohga nido- murojaat qilish maqsadlarida qoʻllaniladi. Uning quyidagi baytda esa,ichki qofiya san’ati- musajja qoʻllangan.
Har kishikim senga boqar, suv boʻlibon tani oqar, Bir yoʻli demading menga oshiqi notavonmisan.
Mashrab gʻazallarida «soʻramoq» ma’nosini ifodalovchi, badiiy san’atlar tarkibida istifhom istilohi bilan atalib kelingan badiiy usul ham koʻzga tashlanadi. Bu san’at orqali she’rdagi lirik qahramon,koʻproq oshiq,oʻz ichui tuygʻularini, orzularini kimgadir yoki nimagadir murojaat etish, undan soʻrash orqali roʻyobga chiqarish, etkazishni koʻzda tutadi. Mashrabning bir gʻazalida shu badiiy usul juda nozik did bilan qoʻllangan: