Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar 1- topshiriq. Konseptual jadvalni to‘ldiring

2- topshiriq. Klaster usuliorqali ilmiy uslub janrlarini ko’rsating.

Hisobot



Ilmiy uslub

Monografiy





Insholar

Disertatsiya

Maqollalar


3- topshiriq. Termin so’ziga sinkveyn tuzing.

1.Bir so’z

2.Ikkita sifat

3. uchtafe’l

4. To’rtso’zdaniborat gap

5. Birinchiso’zgasinonim

Уй вазифаси.

4- mashq. Quyidagi matnni o’qing. Uni ma’no jihatdan qismlarga ajrating va reja tuzing.

Matndagitayanchso’z,iboravaterminlarniyozibchiqing.

Tayanchso’zlar:ekologiya,texnikataraqqiyoti,tabiat, ... .

Ekologik muammolar

Aholi sonining yildan yilga oshib borishi sanoat va transportning rivojlanishi, fan -texnikaning taraqqiy etishi, insonning biosferaga ko‘rsatayotgan ta’sir doirasini kengaytirib bormoqda. Bu esa o‘z navbatida u yoki bu ekologik muommolarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.

Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko‘rsatayotgan ta’siri bilan bog‘liq holda tabiatning insonga aks ta’siri, ya’ni uning iqtisodiyotiga, hayotida xo‘jalik ahamiyatiga molik bo‘lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog‘liq (stixiyali talofatlar, iqlimning o‘zgarishi, hayvonlarning yalpi ko‘chib ketishi va boshqalar) har qanday hodisa tushuniladi. Ekologikmuammolar 3 guruhgabo‘linadi.

1. Umumbashariy (global)

2. Mintaqaviy (regional)

3. Mahalliy (lokal)

Dunyo bo‘yicha kuzatiladigan tabiiy, tabiiy antropogen yoki sof antropogen hodisalar umumbashariy muammolar deb qaraladi. Ana shunday umumbashariy muammolarga ba’zi bir misolar keltirish mumkin:

Ozon qatlamining siyraklanishi. Ozon qatlami atmosferaning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi, u iqlimga va yer yuzasidagi barcha tirik organizmlarni nurlanishdan saqlab turadi. Ozon quyosh nurlari ta’sirida kislorod, azot oksidi va boshqa gazlar ishtirokida hosil bo‘ladi. Ozon kuchli ultrabinafsha nurlarni yutib olib, yer yuzidagi tirik organizmlarni himoya qiladi. Ultrabinafsha nurlarning ortishi tirik organizmlarga salbiy ta’sir etadi. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida nurlanish odamlarda terining kuyishiga olib keladi. Bugungikundaterirakibilankasallanishushbunurlarta’siridakelibchiqayotganligianiqlangan.

Chuchuksuvmuammosi.Chuchuksuvningbiosferadagirolijudakatta.Gidrosferadachuchuksuvmiqdorijudaozbo‘lib, u 2,8 % nitashkiletadi. Chuchuksuvzahirasiasosanqutblardagimuzliklardir.

Jamiyatningrivojlanishibilanaholiningchuchuksuvgabo‘lgantalabiortibbormoqda. Bizningasrimizdachuchuksuvdanfoydalanish 7 martaortgan. Yiliga 3 – 3,5 km3 suvsarflanmoqda. XXI asrgaboribushbuko‘rsatkich 1,5 – 2 martaortishimkonigaega. Daryolarningumumiyyillikoqimiyeryuzibo‘yicha 50 ming km3. Ammo bundayfoydalanishdachuchuksuvyetishmasligianiq.

Qurg‘oqchilmintaqalardadaryolardanto‘liqfoydalanilgandaularningsuviyetmayqolmoqda. 1980 yillardabundayholatAfrika, Avstraliya, Italiya, Ispaniya, Meksikadavlatlari, Nil, Sirdaryo, Amudaryovaba’zibirboshqadaryolardakuzatilaboshlandi. Daryolarningsanoatvamaishiyzaharlimoddalarbilanifloslanishio‘sibbormoqda. Sanoatyiliga 160 km3 sanoatoqovasuvlarinidaryolargatashlaydi. Bu ko‘rsatkichdaryolarningumumiysuvmiqdorining 10 % ni, ba’zirivojlanganmamlakatlarda 30 % nitashkiletadi. Daryotozasuvlaridayildanyilgaharxileriganmoddalar, zaharlikimyoviymoddalarvabakteriyalarningmiqdoriortibbormoqda.

Tiriktabiatdagio‘simlikvahayvonturlarisoniningqisqarishimuammosi. Yeryuzidagihayotnita’minlashdao‘simliklardunyosi, ayniqsa, o‘rmonlarningahamiyatibeqiyosdir.Hozirgivaqtdayeryuziquruqligining 25 % nio‘rmonlartashkiletadi. Ularshimoliyyarimshardavatropikmintaqalardatarqalgan. Biroqhozirgikundao‘rmonlarningholatiniyaxshi deb bo‘lmaydi. Chunki, haryili 3 mlrd.m3hajmdao‘rmonlarqirqilmoqda. FAO ma’lumotlarigako‘rabuko‘rsatkichyaqinyillarorasida 1,5martagaortishimumkin.

Insoniyatni, ayniqsa, tropikvasubtropiko‘rmonlarmuammositashvishgasolmoqda. U yerlardayiligadunyomiqyosidagiqirqilishikerakbo‘lgano‘rmonlarningyarmidanko‘pikesibtashlanmoqda. 160 mln.gektartropiko‘rmonlarvayronbo‘lgan, atigayiliga 11 mln. gektarmaydontiklanmoqda. Floraningkamayibketishi «Qizilkitob» yaratilishigasababbo‘ldi.

Matn yuzasidan savollar:

1. 
   Matn mazmuni haqida qanday fikrdasiz?
   

Javob: Matn mazmunini to’la yoritib bera olgan. Muammolar to’g’risida tavsiyalar berilgan. Matnda ummumbashariy (global), mintaqaviy (regional), mahalliy (local) guruhlarni tanishtirib o’tilgan (urush va tinchlik muammosi).

2.Ekologik muammolarning qanday guruhlarini bilasiz?

Javob:

1.Ekologik harakat hamda uning qonunchilik palatasi.

2.Ekologik partiya.

3.Iqtisodiy va ijtimoiy kengash (EKOSOS).

4.BMT ning ixtisoslashtirilgan tashkilotlari.

5.YUNESKO – madaniy, fan va maorif bo’yicha xalqaro tashkilot.

3. O’zbekiston hududida ularning qaysi turlari kuzatiladi?

Javob:

Ekologik harakat hamda uning qonunchilik palatasidagi deputatlik guruhi va ekologik partiyalar kuzatiladi.

4-topshiriq.“Qanday?”sxemasinito‘ldiring

D

Qanday?Yer yuzasida tinchlikni taminlash va yalpi qirg’in urushlarning oldini olish
avrimizning qanday global muammolari bor? Ularni qanday bartaraf qilish mumkin?


Davrimizning qanday global muammolari bor?



Qanday? Atrof –muhitni samarali muhofaza qilish(ekologik muammo)



Qanday? Azon qatlatlamining siyraklashishi (ekologik muammo)



Qanday? Aholi soni ortib borishi bilan ishla chiqarish rivojlanishi mutanosibligiga erishish(demogarafik muammo