Mavzu: Yorug’likning qutblanishi tekisligini burilishi xodisasi

Qutblagichlar
T

5-rasm.



.6-rasm
abiiy yorug‘likni yassi qutblangan yorug‘likka aylantiradigan asboblar qutblagichlar (polyarizatorlar) deb ataladi. Bu asboblar qutblagich tekisligi deb ataladigan tekislikka parallel tebranishlarni bemalol o‘tkazib, bu tekislikka perpendikulyar tebranishlarni butunlay ushlab qoladi. amplitudaning qutblagich tekisligi bilan biror burchak hosil qiluvchi tekislikda yuz berayotgan tebranishini ikkita va tebranishlarga ajratish mumkin (4-rasm; nur rasm tekisligiga perpendikulyar). Bu tebranishlarning birinchisi asbob orqali o‘tib ketadi, ikkinchisi ushlanib qoladi. O‘tgan to‘lqinning intensivligi miqdorga proporsional, ya’ni miqdorga teng; bu erda - amplitudasi bo‘lgan tebranishning intensivligi. Demak, qutblagich tekisligiga parallel tebranish o‘zi bilan intensivlikning ga teng qismini olib boradi. Tabiiy yorug‘likda ning hamma qiymatlari bir xil ehtimollikdadir. SHuning uchun yorug‘likning qutblagich orqali o‘tgan qismi ning o‘rtacha qiymatiga, ya’ni 1/2 ga teng bo‘ladi. Qutblagich tabiiy nur yo‘nalishi atrofida aylanganda o‘tgan yorug‘lik intensivligi birday qolaveradi, faqat asbobdan chiqayotgan yorug‘lik tebranish tekisligining orientatsiyasigina o‘zgaradi.
Qutblagichga amplitudasi va intensivligi bo‘lgan yassi qutblangan yorug‘lik tushayotgan bo‘lsin (16.6-rasm). Asbob orqali tebranishning amplitudali tashkil etuvchisi o‘tadi, bunda – tushayotgan yorug‘likning tebranish tekisligi bilan qutblagich tekisligi orasidagi burchak. Demak, o‘tgan yorug‘likning intensivligi

7-rasm

(3)
ifoda bilan aniqlanadi. Bu munosabat Malyus qonuni deb yuritiladi.
Elektr maydonidagi anizotropiya – Kerr effekti. 1875 yilda Kerr suyuqliklarda (amorf qattiq jismlarda ham) elektr maydon ta’sirida ikkilanma nur sindirish vujudga kelishini kashf qildi. Bu hodisani Kerr effekt deb atalgan. 1930 yilda Kerr effekti gazlarda ham kuzatildi. Bu effekt fan-texnika keng qo‘llaniladi.
Xulosa
Bundan oldingi mulohazalarning hammasi to‘lqin uzunligi tayinli bo‘lgan yorug‘likka, ya’ni spektrning kichikroq intervaliga tegishli edi. To‘lqin uzunliklari ancha xilma-xil bo‘lganda ikkala to‘lqin uchun sinish ko‘rsatkichlari to‘lqin uzunliklariga bog‘liq bo‘lishini (dispersiya) e’tiborga olish kerak; sinish ko‘rsatkichlarining ayirmasi ham to‘lqin uzunligiga qarab o‘zgaradi. [4] Bu hol tufayli, bir-biriga yaqin bo‘lgan ikki to‘lqinni ajratishda qutblangan yorug‘likning kristall orqali o‘tishidan foydalanish mumkin. Shunday qilib, chiziqli qutblangan yorug‘lik kristall plastinkadan o‘tgandan so‘ng shunday yorug‘lik to‘lqiniga ega bo‘lamizki, bu to‘lqinda va vektorlarning uchlari ellipslar chizadi. Bunday yorug‘lik elliptik qutblanganyorug‘lik deb ataladi[.8] Demak, bu holda yorug‘lik doira bo‘yicha qutblanadi (doiraviy yoki sirkulyar qutblanish). Shunday qilib, doira bo‘yicha qutblangan yorug‘lik hosil qilish uchun amplitudalari teng, fazalar farqi va o‘zaro perpendikulyar tekisliklarda qutblangan ikkita kogerent to‘lqinni qo‘shish zarur. Hozirgi vaqtda sun’iy polyaroid plyonkalar keng ishlatilmoqda. Polyaroidlar mumkin bo‘lgan yo‘nalishdagi tebranishni to‘la o‘tkazib, perpendikulyar yo‘nalishdagi tebranishlarni butunlay o‘tkazmaydi. Polyaroidlarni ideal qutblovchi filtrlar deb hisoblash mumkin