Mavzu: yengil sanoatni rivojlantirish muammolari

2.2. Yengil sanoat korxonalarini joylashtirish muammolari.

Joylashtirish omillari

Sanoat vakili bo'lgan tarmoqlarning joylashuvi bo'yicha bir ovozdan fikr yo'q. Biroq, bu jarayonga ta'sir qiluvchi omillarning uchta asosiy guruhi mavjud. xomashyo, iste'molchilar yoki mehnat resurslari kontsentratsiyasini hisobga olgan holda joylashtirilishi mumkin. Ilgari xalq xo'jaligining ushbu sohasi korxonalari energetika korxonalarining joylashuviga juda bog'liq edi. Bugungi kunda ushbu resurs mavjudligi tufayli bu omil ikkinchi darajali bo'lib qoldi. Iste'molchi omili xom ashyo ishlab chiqaruvchi korxonalarga ta'sir qiladi. Ularning mahsulotlari ba'zan uzoq masofalarga yomon tashiladi. Shuning uchun bunday korxonalar xom ashyoni qayta ishlovchi zavodlar yaqinida to'plangan.
Shuningdek, birlamchi qayta ishlash korxonalari paxta yetishtirish punktlari, chorvachilik fermalari va boshqalar yaqinida joylashgan bo'lib, bu mahsulot tannarxini sezilarli darajada kamaytiradi va uning rentabelligini oshiradi.
Ish kuchi ham muhim omil korxonalarning joylashuvi. Bu ishchilarning katta qismi ayollardir. Shuning uchun og'ir sanoat korxonalari joylashgan hududlarda taqdim etilgan ixtisoslikdagi zavodlarni qurish maqsadga muvofiqdir. Ularda asosan erkaklar ishlaydi. Bu viloyat mehnat resurslaridan imkon qadar samarali foydalanish imkonini beradi. To'qimachilik ishlab chiqarish yengil sanoatning eng yirik tarmoqlari. Aholi va boshqa sanoat tarmoqlari (poyabzal, kiyim-kechak, oziq-ovqat sanoati, mashinasozlik va boshqalar) uchun gazlamalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Bu yerda yetakchi kichik tarmoq paxtachilik hisoblanadi. U import qilinadigan tabiiy xom ashyoga yoʻnaltirilgan (Markaziy Osiyo mamlakatlari, Ozarbayjon, Misr, Suriya). Zig'ir sanoati ham to'qimachilik sanoatining muhim tarkibiy qismidir. Uning tuzilishida kattaroq qiymat uy-ro'zg'or buyumlariga qaraganda texnik matolar ishlab chiqarishga ega.
2.3. O'zbekistonda yengil sanoatni rivojlantirish masalalari.
Sanoatni bir nechta cheklovchi omillar mavjud. Ishlab chiqarishning o‘sish dinamikasi ijobiy bo‘lishiga qaramay, mamlakatimiz korxonalari mahsulotlari umumiy tovar aylanmasining atigi 20 foizini tashkil etadi. Bu bir necha omillarga bog'liq. Malakali mutaxassislarning ish haqi ancha past. Bu esa yoshlarda soha kasblariga qiziqishning yo‘qolishiga olib keladi. Natijada tayyor mahsulot sifati pasayib, ichki bozorda ham raqobatbardosh bo‘lib qoladi. Asosiy fondlar tarkibida 50% dan ortig'ini eskirgan uskunalar egallaydi. U 10 yildan ortiq faoliyat yuritayotgani mahsulot aylanmasini oshirish, zamonaviy mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini bermayapti. Rivojlangan mamlakatlarda asosiy fondlarning eskirish darajasi 15% chegaradan oshmaydi. Investitsiyalar etishmasligi tarmoq korxonalariga yangi texnologiyalarni kengaytirish va rivojlantirish imkonini bermayapti. Bular ko'pincha kam sonli iste'molchilar uchun mahsulot ishlab chiqaradigan kichik zavodlardir. Deyarli har bir mutaxassislikda yengil sanoat monopollashuv mavjud. Yangi korxonalar uchun ular bilan shug'ullanish juda qiyin. Hukumat tomonidan tegishli yordam berilmasa, mamlakatimizda yengil sanoatni rivojlantirish nihoyatda muammoli. Yangi korxonalarga subsidiyalar va grantlar ajratish, barcha kichik tarmoqlarda monopoliya paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik talab etiladi. Investitsiyalar hajmining oshishi uskunalar va ishlab chiqarish texnologiyalarini yangilashga yordam beradi. Bu mamlakatimiz korxonalarining jahon bozoriga chiqishi, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishiga xizmat qiladi.
Asosiysini hisobga olgan holda yengil sanoat, ularning xususiyatlari bilan bir qatorda milliy ishlab chiqarishning ushbu sohasining rivojlanishi haqida xulosa chiqarishimiz mumkin. Mavjud muammo va cheklovlar qonun bilan, mahalliy va xorijiy investorlarning investitsiya kapitalini jalb qilish orqali bartaraf etilishi kerak. Yengil sanoatni joylashtirish omillari. Yengil sanoat korxonalarining joylashishiga turli omillar ta'sir ko'rsatadi: xom ashyoni
Xulosa.
Umuman olganda, mamlakatimiz yengil sanoati oldida turgan vazifalar ishlab chiqarish hajmini oshirish emas, balki sanoat salohiyati va malakali kadrlarni saqlash, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini, yangi texnologiyalarni joriy etishdan iborat. Yengil sanoat, birinchi navbatda, trikotaj, poyabzal, kiyim-kechak ishlab chiqarishni rivojlantirish, birinchi navbatda, sharqiy hududlarda kutilmoqda, Mamlakatning boshqa hududlarning umumiy mahsulot hajmidagi ulushi biroz pasayadi. O'zbekistonning g'arbiy hududlarida ushbu hududlarni rivojlantirishning murakkabligini oshirish uchun zarur bo'lgan tegishli ishlab chiqarishlarni yaratish uchun ichki zaxiralardan to'liq foydalanilmayapti.
Yengil sanoatning muhim muammosi - rivojlangan savdo infratuzilmasining yo'qligi, savdo bozorlari to'g'risida ma'lumotlarning etishmasligi. Aksariyat yengil sanoat korxonalari uchun xomashyo va materiallarni olishning asosiy yo‘li to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanish yoki barter hisoblanadi. To'qimachilik va charm-poyabzal sanoati uchun xom ashyo klassik birja tovari hisoblansa-da, birjalardan juda kam foydalaniladi
Asosiy mahsulotlar to'qimachilik sanoati- gazlamalar - aholi ehtiyojlarini qondirish uchun ketadi, shuningdek, tikuv, poyabzal, oziq-ovqat sanoati, mashinasozlik va boshqalarda xom ashyo va yordamchi materiallar sifatida ishlatiladi.To'qimachilik sanoati tarkibida etakchi rol o'ynaydi. paxta, bu yiliga 5 milliard m dan ortiq gazlama ishlab chiqaradi, shu jumladan, aholi jon boshiga 28 m dan ortiq.
Yengil sanoatda tabiiy xomashyodan tashqari, kimyo sanoati tomonidan yetkazib beriladigan sintetik va sun’iy tolalar, sun’iy charmdan ham keng foydalaniladi. Ularni ishlab chiqarish uchun xom ashyo neftni qayta ishlash chiqindilari, tabiiy gaz, ko'mir smolasidir. O'zbekistonda sun'iy teri, sintetik tolalar va boshqalarning ayrim turlari ishlab chiqarilmaydi. Oʻzbekistonning mustaqillikka erishishi bilan Yengil sanoat tarmoqlari yangi sifat bosqichiga koʻtarildi. Respublika hukumati qaroriga koʻra tarmoqdagi deyarli hamma korxonalar davlat tasarrufidan chiqarish dasturiga koʻra ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlariga va mulkchilikning boshqa shakllariga aylantirildi.
“O‘zbekengilsanoat” aksiyadorlik jamiyati ma’lumotlariga ko‘ra, shu yilning o‘tgan uch choragida sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 2,7 trillion so‘mdan ortgan, xalq iste’moli tovarlari ishlab chiqarish esa 1,2 trillion so‘mni tashkil qilgan. Ayni paytda ip va gazlama, trikotaj mato va undan tayyorlangan buyumlar, noto‘qima materiallar, xom ipak kabi asosiy turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi o‘sdi.
Bugungi kunda ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash, mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni xalqaro bozorlarga chiqarish, innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va xorijiy sheriklarni jalb etish “O‘zbekengilsanoat” aksiyadorlik jamiyatining muhim vazifalaridan biridir. Bularning barchasi mamlakatimiz yengil sanoatini sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish imkonini beradi.