Mavzu: Yasashga doir masalalarni serkul va chizg'ich yordamida yechish kritikasi. Serkul va chizg'ich yordamida yechilmaydigan klassik masalalar

• Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti 2- kurs talabasi Saburbayev Kuanishbekning geometriya fanidan prezintatsiyasi.
• Qabulladi Nurmaxanov K.

Mavzu: Yasashga doir masalalarni serkul va chizg'ich yordamida yechish kritikasi. Serkul va chizg'ich yordamida yechilmaydigan klassik masalalar.
Slayd
REJA:
1. Yasashga doir masalalarni geometrik chizmalari haqida tushuncha.
2 . Yasashga doir masalalarga misollar. Serkul va chizg'ich yordamida.
3. Xulosa.
4. Adabiyotlar
1. Yasаshgа dоir mаsаlаlаrdа bеrilgаn chizmаchilik аsbоblаri yordаmidа gеоmеtrik figurаlаrni yasаsh hаqidа so`z bоrаdi. Bundаy аsbоblаr ko`pinchа chizg`ich vа sirkuldir. Mаsаlа fаqаt figurаni yasаshdаn ibоrаt bo`lmаy, bаlki bu ishni qаndаy аmаlgа оshirish vа tеgishli isbоtni bеrishdаn ibоrаtdir. Аgаr figurаni yasаsh usuli ko`rsаtilsа hаmdа ko`rsаtilgаn yasаshlаrni bаjаrish nаtijаsidа tаlаb qilingаn хоssаlаrgа egа figurа hоsil qilinishi isbоtlаnsа, mаsаlа yеchilgаn hisоblаnаdi. Chizg`ichdаn gеоmеtrik yasаshlаr аsbоbi sifаtidа fоydаlаnib, iхtiyoriy to`g`ri chiziqni, bеrilgаn ikki nuqtа оrqаli o`tuvchi to`g`ri chiziqni chizish mumkin. Chizg`ich bilаn yasаshgа dоir bоshqа birоrtа ishni bаjаrish mumkin emаs.
Yasаshgа dоir mаsаlаlаrni еchishdа bu аksiоmаlаr chеkli mаrtа qo`llаnilаdi. Gеоmеtriyaning figurаlаri (shаkllаri) yasаshgа dоir qismi аnchа murаkkаb vа kеng sоhа bo`lib, chеt el gеоmеtriyalаridаn itаlyan gеоmеtrigi Mаskеrоni 1797, yildа nеmis оlimi Yakоb Shtеynеr 1833 yildа, Аdlеr 1890 yillаrdа hаr bir yasаsh qurоllаrining аhаmiyati hаqidа mukаmmаl fikr yuritib, ulаrning hаr birini vа ulаrning o`rnini bоsuvchi bоshqа аsbоblаrni tа`riflаgаnlаr vа tаbаqаlаshgа аjrаtgаnlаr.
Frаnsuz mаtеmаtigi Аdаmаr elеmеntаr gеоmеtriya kursidа shundаy dеb yozаdi.
Maktabda o’qiladigan geometriya kursidan ma’lum bo’lgan quyidagi masalalarni eng sodda masalalarga keltirish usulida yechaylik.
1-masala. Berilgan kesmaning o’rta nuqtasini yasang.(1-chizma)
Yechish. 1. AB to’g’ri chiziqni yasaymiz (3-eng sodda yasash).
2. S1 (A, a) aylanani yasaymiz. AB=a (4-eng sodda yasash).
3. S2 (B, a) aylanani chizamiz.



4. S1, S2 umumiy M, N nuqtalarini topamiz (7-eng sodda yasash).
5. MN to’g’ri chiziqni chizamiz, AO=OB ekanligi oson isbotlanadi. Demak, O nuqta izlangan nuqta bo’ladi.


N
A
B
M
1-chizma
O
2-masala. Berilgan ABC burchakni teng ikkiga bo’ling, ya’ni burchak bissektrisasini chizing.Yechish (2-chizma):

• Ixtiyoriy r radius bilan S(B, r) aylana chizamiz (4-eng sodda yasash).
• S aylananing burchak tomonlari bilan kesishgan A1, C nuqtalarini topamiz (6-eng sodda yasash).
• S1 (A1, r), S2 (C1, r) aylanalarni chizamiz (7-eng sodda yasash)
• S1, S2 aylanalarning kesishgan B, D nuqtalarini belgilaymiz (7-eng sodda yasash).
• BD nurni chizamiz (1-eng sodda yasash). Bu BD nur izlangan bissektrisa bo’ladi, chunki BC1D va BA1D uchburchaklar teng.

A
b
c
d
c1
A1
2- chizma
Berilgan to’g’ri chiziqqa perpendikulyar to’g’ri chiziq yasash.
3-masala. Berilgan a to‘g‘ri chiziqqa uning O nuqtasidan o‘tuvchi perpendikulyar to‘g‘ri chiziqni yasang.
Yasash: 1. O nuqtani markaz qilib ixtiyoriy aylana chizamiz. U berilgan to‘g‘ri chiziqni A va B nuqtalarda kesib o‘tsin (3-chizma).




b
A
O
a
3- chizma
2. A va B nuqtalarni markaz qilib, radiusi AB ga teng aylanalar chizamiz (4-chizma). Bu aylanalarning kesishish nuqtalaridan birini C deb belgilaymiz.
3. C va O nuqtalardan o‘tuvchi OC to‘g‘ri chiziqni yasaymiz (4-chizma).
OC to‘g‘ri chiziq berilgan a to‘g‘ri chiziqqa uning O nuqtasidan o‘tuvchi perpendikular bo‘ladi
b
A
O
a
4-chizma
C

Etiboringiz uchun rahmat