Mavzu: Yangilanayotgan O‘zbekiston: milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari. Reja

Biroq  mamlakatimizning  xalqaro  koʻrsatkichlarini  yaxshilashga  bu 

tadbirlarning oʻzi yetarli hisoblanmaydi. Bunda sohadagi islohotlar koʻlami va 

samaradorligiga  jiddiy  taʼsir  qilayotgan  huquqiy  omillarning  ham  hissasi 

yuqoridir.  Shu  munosabat  bilan  2020-yilning  19-may  sanasida  davlatimiz 

rahbarining “Davlat huquqiy siyosatini amalga oshirishda adliya organlari va 

muassasalari 

faoliyatini 

yana-da 

takomillashtirish 

chora-tadbirlari 

toʻgʻrisida”gi farmoni bu boradagi ishlar samaradorligini oshirishda muhim 

ahamiyat  kasib  etdi. 

Ushbu  farmon  bilan  Oʻzbekiston  Respublikasi  Adliya 

vazirligiga bir qator maqsadli vazifalar yuklatildi. Mazkur vazifalardan eng asosiysi 

sanalgan  xalqaro  reyting  va  indekslarda  Oʻzbekiston  Respublikasi  oʻrnining 

yaxshilanishiga  toʻsqinlik  qilayotgan  huquqiy  omillar  yuzasidan  fundamental 

huquqiy  tadqiqotlar  oʻtkazilishini  taʼminlash  masalasi  esa,  yuqorida  qayd  etilgan 

ustuvor maqsadlar uchun yoʻl xaritasi sifatida maydonga chiqadi.

 

Aytish joizki, bugun mamlakatimizni xalqaro indekatorlar tizimida oʻzining 

munosib oʻrnini shakllanishiga salbiy taʼsir qiluvchi ichki va tashqi huquqiy omillar 

negizi  juda  chuqur  tahlillarga  borib  taqaladi.  Shu  munosabat  bilan  bu  boradagi 

muammolarni oʻrganish va bartaraf etishda dastlab milliy qonunchilik tizimimizdagi 

ayrim  boʻshliqlar  va  kolliziyalarning  huquqiy  monitoringini  yana-da 

takomillashtirish  maqsadga  muvofiqdir.  Albatta,  bu  masalada  oʻtgan  davr 

mobaynida koʻplab islohotlar amalga oshirildi. Xususan, Oʻzbekiston Respublikasi 

Prezidentining  2019-yil  2-noyabrdagi  “Huquqiy  monitoringning  zamonaviy 

mexanizmlari  asosida  qonun  hujjatlari  ijrosining  samaradorligini  oshirish  chora-

tadbirlari toʻgʻrisida”gi PQ-4502 sonli qarori va uning asosida qabul qilingan nizom 

bu boradagi ishlarning nechogʻlik zarurligini koʻrsatdi. Taʼkidlash joizki, vakolatli 

davlat idoralar tomonidan qabul qilinayotgan har bir normativ-huquqiy hujjatlarning 

mukammalligi,  ularning  qonunchilik  texnikasi  talablari  asosida  ishlab  chiqilishi 

norma  ziddiyatlarini  bartaraf  etibgina  qolmay,  balki  kelgusida  yuzaga  kelishi 

mumkin boʻlgan korrupsion holatlarning ham oldini oladi.  

Yuqorida bayon qilingan jihatlarga alohida to‘xtalish, birma-bir sharhlash, 

kamchilik va yutuqlarni sanash keng ko‘lamli tadqiqot va chuqur o‘rganishni talab 

qiladi. Bu boradagi ishlar allaqachon boshlab yuborilgan, xususan, partiyamiz ayni 

yo‘nalishda Bank-moliya akademiyasi bilan yaqin hamkorlik qilib, o‘rganishlar olib 

boryapti.   Jumladan,  Prezidentimizning  “Jahon  banki  va  Xalqaro  moliya 

korporatsiyasining “Biznes yuritish” yillik hisobotida O‘zbekiston Respublikasining 

reytingini yanada yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori ijrosini ta’minlash 

bo‘yicha mas’ul idoralarga quyidagi aniq takliflar bildirilgan: 

---

O‘zbekistonning  yetakchi  global  indekslarda,  birinchi  navbatda  Global 

raqobatbardoshlik  reytingida  (GCI, Global  Competitiveness  Index)  ishtirok  etishi 

uchun tashkiliy-huquqiy asoslar yaratilishi, xususan, bu bo‘yicha milliy markazlar 

loyihasini shakllantirishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz;

 

ekspertlar jamoasini shakllantirish va Global raqobatbardoshlik indeksida 

O‘zbekistonning  tegishli  munosib  o‘rnini  aniqlash  uchun  milliy  tadqiqotlar 

o‘tkazish,  keyin  esa  ushbu  reytingda  mamlakatning  kuchli  va  zaif  pozitsiyalarini 

aniqlash;

 

bu yo‘nalishda muvaffaqiyat qozonayotgan MDH mamlakatlarining xalqaro 

indekslar  bo‘yicha  ilg‘or  taklif  va  fikrlarini  to‘plash,  muhokama  qilish  hamda 

umumlashtiruvchi  tajriba  va  ishtirok  modellarini  yig‘ish,  muvofiqlashtirishga 

qaratilgan  kompyuterlashtirilgan  kraudsorsing  platformasini  ishlab  chiqish  va 

tatbiq etish;

 

yetakchi  xorijiy  davlatlar  va  xalqaro  moliya  institutlarining  ekspertlari, 

mashhur  olim  va  mutaxassislar  ishtirokida  maxsus  xalqaro  konferensiyalar 

o‘tkazish, shu orqali O‘zbekistonning xalqaro indekslarga bosqichma-bosqich kirib 

kelishi uchun chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish;

 

Global  raqobatbardoshlik  reytingi  ko‘rsatkichlari  bilan  aniqlangan 

nomuvofiqlikni  bartaraf  etish  va  amaldagi  xo‘jalik  yuritish  mexanizmlarini 

takomillashtirishga  qaratilgan  me’yoriy-huquqiy  hujjatlarni  tayyorlash  bo‘yicha 

milliy dasturni qabul qilish;

 

–  investitsiya  muhitini  takomillashtirish  va  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  xorijiy 

investitsiyalar jalb qilishni rag‘batlantirishga oid yangi qonun, farmon va qarorlar 

ishlab  chiqishda  “global  indekslar  talablariga  muvofiqlikni  ta’minlash  shartligi” 

majburiy prinsipini amalga oshirish.

 

Insoniyat  taraqqiyoti,  barcha  sohalarda  kechayotgan  globallashuv 

jarayonlar,  sifat  va  tarkibiy  o'zgarishlar  xalqaro  hamkorlik  va  aloqalarni  yangi 

bosqichga  ko'tarish  barobarida  har  bir  mustaqil  mamlakatning  ushbu  holatlarga 

yangicha qarashga, ular bilan birga odim tashlash vazifasini ko'ndalang qo'ymoqda. 

Bu esa, eng avvalo, o'sha mamlakatning jahon miqyosidagi o'rni, xalqaro reyting va 

ko'rsatkichlarda tutgan mavqei bilan belgilanadi. 

Aytish  kerakki,  xalqaro  reyting  va  indekslar  har  bir  mamlakatning 

rivojlanish  jarayonini  o'zida  namoyon  etib,  davlat  boshqaruvi  sifati,  aholining 

turmush  darajasi,  inson  huquqlari  muhofazasi,  tadbirkorlik  faoliyati  va  xorijiy 

investorlar uchun qulay muhit, barqaror iqtisodiy o'sish va  raqobatbardoshlik kabi 

muhim jihatlarning ko'zgusidir. Bu jihatlar mamlakatimizdagi islohotlar mohiyatida 

ham mujassam. Bularning barchasi inson qadrini ulug'lashga, odamlarning hayotdan 

rozi  va  mamnun  bo'lib  yashashini  ta'minlashga  xizmat  qilishi  bilan  yanada  teran 

mazmun kasb etadi.  

Bu  esa  oʻz  navbatida  Oʻzbekiston  koʻp  yillardan  beri  koʻzlab  kelayotgan 

korrupsiyaga  qarshi  kurash  boʻyicha  xalqaro  shaffoflik  indeksi  (International 

Transparency  Caolition  Against  Corruption)  reytingida  mavjud  koʻrsatkichlarni 

yaxshilashga yoʻl ochadi. Mazkur masalada aniq raqamlarga toʻxtaladigan boʻlsak, 

International  Transparency  indeksining  2019-yilgi  koʻrsatkichlariga  asosan, 

Oʻzbekiston Respublikasi 183 ta davlat ichida 153-oʻrinni egallagan holda, reyting 

---

koʻrsatkichlari 100 ballik tizimda 25 ballni tashkil qilayotgani salbiy natijadir. Qayd 

etilgan ball koʻrsatkichi 2018-yilga nisbatan (Maʼlumot uchun: 2018-yilda 23 ball) 

bor-yoʻgʻi 2 ballga koʻtarilgan. 

 

Ikkinchidan,  bu  masalada  hozirga  qadar  juda  koʻp  gapirilgan,  amalda 

koʻplab ishlar bajarilgan boʻlsa-da, lekin baribir yana vaziyat shuni taqozo etmoqda. 

Bu  mamlakatda  qonun  ustuvorligi  va  sud-huquq  tizimini  takomillashtirish 

vazifasidir. Maʼlumki, davlatimiz rahbarining 2019-yil 25-fevraldagi “Oʻzbekiston 

Respublikasining  xalqaro  reytinglar  va  indekslardagi  oʻrnini  yaxshilash  chor-

tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori bilan Toshkent davlat yuridik universitetiga Huquq 

ustuvorligi  indeksi  (The  Rule  of  law  index)  boʻyicha  milliy  monitoring  tizimi 

faoliyatini tashkil etish vazifasi yuklatilgan. Biroq bugun aniq raqamlarga murojaat 

qiladigan  boʻlsak,  xalqaro  qonun  ustuvorligi  loyihasining  2019-yilgi 

koʻrsatkichlariga asosan, Oʻzbekiston Respublikasi mazkur indeksga kiritilgan 128 

ta davlat ichida 92 oʻrinda (maʼlumot uchun: ushbu roʻyxatda 91-oʻrinda Filippin, 

93-oʻrinda Tanzaniya) ekanligi, bu yilgi oʻsish surati atigi toʻrttaga yuqorilaganlik 

fakti  ham  bu  boradagi  ishlarni  yana-da  jadallashtirish  zaruriyatini  anglatadi.  Shu 

munosabat bilan, Oʻzbekiston Respublikasi milliy sudlov tizimini yangi bosqichga 

koʻtarib, sudga qadar ish yuritishning barcha bosqichlarini tubdan isloh qilish hamda 

uzogʻi  bilan  2022-yilga  qadar  mazkur  indeksda  Oʻzbekiston  Respublikasining 

oʻrnini qirqtaga yuqorilashiga (kamida 50 oʻrin) erishish zarur. Buning uchun esa, 

ilgʻor xorijiy davlatlarning qonunchilik tizimlarini chuqur qiyosiy tahlillar asosida 

oʻrganish zarurdir.  

Uchinchidan, ommaviy axborot vositalarining erkin faoliyat yuritish uchun 

mamlakatda  aniq  huquqiy  kafolatlar  tizimini  yaratish,  shu  jumladan,  axborot 

manbalarini  huquqiy  himoyalash  mexanizmlarini  ishlab  chiqish  sohasida  tegishli 

chora-tadbirlarni  amalga  oshirish.  Bundan  koʻzlangan  maqsad  mamlakatimizni 

Worldwide  press  freedom  index  “Chegarasiz  reportyorlar”  xalqaro  nohukumat 

tashkiloti  (Reporters  Without  Borders)  reytingida  oʻrnini  sezilarli  yaxshilashdir. 

Hozirgi kunda tashkilotning hisob-kitoblariga koʻra, Oʻzbekiston mazkur indeksda 

156-oʻrinni  (2019-yilda  160-oʻrin)  band  qilib  turmoqda.  Bu  esa  mamlakatimizni 

xalqaro  hamjamiyatda  axborot  resurslaridan  foydalanishida  koʻplab  cheklovlarga 

duchor qilishi mumkin. 

Toʻrtinchidan,  mamlakatimizni  The  Economist  Intelligence  Unit  tadqiqot 

markazining  beshta  muhim  kategoriyalari  boʻyicha  koʻrsatkichlarining  nihoyatda 

pastligi,  bugun  Oʻzbekiston  Respublikasini  mazkur  xalqaro  indeksdagi  165  ta 

suveren davlat ichida 157-oʻrinni egallab qolishiga olib kelmoqda. Shu munosabat 

bilan,  Oʻzbekistonni  mazkur  xalqaro  reytingda  oʻrnini  yaxshilash  uchun  milliy 

saylov  tizimidagi  huquqiy  muammolarga  yana  bir  bor  eʼtibor  qaratish  lozimdir. 

Shuningdek,  fuqarolar  erkinligi  hamda  siyosiy  madaniyat  borasida  qonunchilik 

tarmoqlarini  qayta  isloh  qilish  zarurdir.  Mazkur  indeksning  oʻziga  xosligi  uni 

baholash  mezonlarining  murakkabligi  va  qoʻyilgan  talablarni  amalga  oshirish 

faqatgina davlatga bogʻliq boʻlib qolmay, balki fuqarolarning siyosiy faolligini ham 

taqozo  etishidadir.  Shu  jihatdan  olib  qaraganda,  ushbu  indikator  talablariga 

bosqichma-bosqich  oʻtishning  milliy  monitoring  tizimini  yaratish  maqsadga 

muvofiqdir. 

---