Mavzu. XVIII-XIX asrlarda yaponiyaning iqtisodiy rivojlanishi

7.3.
 
Imperializmga o'tish davrida Yaponiya iqtisodiyotining xususiyatlari
 
◄
Sanoat inqilobi. "Davlat kapitalizmi". 
O'ta qisqa muddatda Yaponiya sanoat inqilobini amalga os- hirdi. Yapon hukumati 
subsidiyalar berish, soliqlardan ozod etish, davlat buyurtmalarini bajarayotgan firmalarga qurilgan 
zavodlarni haqini bo'lib-bo'lib to'lashga ruxsat etish orqali xususiy tadbirko- rlarni qo'llab-
quvvatladi. 
1870
y.da davlat tomonidan birinchi telegraf va temiryo'l lini- yalari qurildi, ya'ni 
infratuzilma yaratilishi boshlandi. 
Davlat mamlakatni geologik o'rganilishini amalga oshirdi - ko'mir, temir rudasi, oltin 
konlari ochildi. 
Kapitalning yetishmasligi xorijiy kapitalni jalb qilinishini taqazo etdi, uning ishtirokida 
fabrika tipidagi yirik korxonalar qurildi. 
Yaponiyada xorijiy zayomlar hisobiga temiryo'l qurilishi boshlandi. Ingliz kapitali ko'mir 
qazib olishga konsessiya oldi. Yapon hukumati xorijiy mutaxassislarni ham jalb etishar edi. 
96

---

7-MAVZU. XVIII-XIX ASRLARDA YAPONIYANING IQTISODIY RIVOJLANISHI
97
◄
XIX asr 80-yy.dagi iqtisodiy siyosat 
XIX
asr 80-yy. boshlarida yapon hukumati "davlat kapitalizmi"dan voz kechib iqtisodiy 
siyosatni o'zgartirdi. Sanoat departamenti qisqartirildi. 1881 y.da zavodlarni xususiy shaxslarga 
berish to'g'risida farmon qabul qilindi. Davlat budjeti mablag'lari hisobiga yaratilgan korxonalar 
o'z qiymatidan 2-4 barobar arzon sotilardi, yoki hukumat qarzlarini qoplash hisobiga berilar edi. 
Davlat mulkini talon-taroj qilishda hukumatning quyidagi kred- itorlari ishtirok etishdi - 
Mitsui, Mitsubisi, Sumitomo, Yasuda. 
O'sha davrdan xususiy tadbirkorlik faollashib yirik kapital mu- omala sohasidan ishlab 
chiqarishga ko'chib o'tishini taqazo etdi. Yaponiya pul islohotini amalga oshirdi va oltin standart 
joriy etil- di. 
Milliy xom ashyo bazasi mavjud tarmoqlar tez rivojlandi. 18801913 yy.da ko'mir qazib 
olish 20 marotabaga, mis qazib olish 13 marotabaga o'sdi. Yaponiyada temir rudasi bo'lmasa ham 
qora metallurgiya rivojlandi. 
Industirlashtirishning ikkinchi yo'nalishi - temir yo'l qurilishi: 1882-1890 yy.da temir 
yo'llarning uzunligi 10 marotaba ko'payib mamlakatda yagona transport aloqa tarmog'i yaratildi. 
◄
Iqtisodiyotni harbiylashtirilishi 
XIX
asrning 90-yy. boshida Yaponiya harbiylashtirish yo'liga o'tdi. Yaponiyada harbiy 
xarajatlarning darajasi eng yuqori edi (budjetning 36%). Yaponiya va Xitoy o'rtasidagi Koreya 
yarimo- rolini nazorat qilish bo'yicha tortishuvlar 1894 yilda yapon-xitoy urushiga olib keldi. 
Yaponiya Xitoyga xujum qilib g'alaba qozondi. Shunday qilib og'ir sanoat rivojlanishga rag'bat 
oldi. Xitoy bilan shartnomaga binoan Yaponiya Koreyani ekspansiya qilish huquq- iga, katta 
kontributsiyaga, yapon fuqarolarini Xitoyda sanoat ko- rxonalarini ochish huquqiga ega bo'ldi. 
O'z-o'zini nazorat qilishga oid savollar 

---

IQTISODIY TARIX fanidan O'QUV QO'LLANMA
MAVZU. MUSTAMLAKACHILIK DAVRIDA SHARQ MAMLAKATLARI IQTISODIYOTI